Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ

Κατὰ Φιλίππου δ΄ (10) (11-23)

[11] Εἰσὶν δέ τινες οἳ πρὶν ἀκοῦσαι τοὺς ὑπὲρ τῶν πραγμάτων λόγους εὐθέως εἰώθασιν ἐρωτᾶν «τί οὖν χρὴ ποιεῖν;» οὐχ ἵν᾽ ἀκούσαντες ποιήσωσι (χρησιμώτατοι γὰρ ἂν ἦσαν ἁπάντων), ἀλλ᾽ ἵνα τοῦ λέγοντος ἀπαλλαγῶσιν. δεῖ δ᾽ ὅμως εἰπεῖν ὅ τι χρὴ ποιεῖν. πρῶτον μέν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τοῦτο παρ᾽ ὑμῖν αὐτοῖς βεβαίως γνῶναι, ὅτι τῇ πόλει Φίλιππος πολεμεῖ καὶ τὴν εἰρήνην λέλυκεν, καὶ κακόνους μέν ἐστι καὶ ἐχθρὸς ὅλῃ τῇ πόλει καὶ τῷ τῆς πόλεως ἐδάφει, προσθήσω δὲ καὶ τοῖς ἐν τῇ πόλει θεοῖς, οἵπερ αὐτὸν ἐξολέσειαν, οὐδενὶ μέντοι μᾶλλον ἢ τῇ πολιτείᾳ πολεμεῖ οὐδ᾽ ἐπιβουλεύει, καὶ σκοπεῖ μᾶλλον οὐδὲν τῶν πάντων ἢ πῶς ταύτην καταλύσει. [12] καὶ τοῦτ᾽ ἐξ ἀνάγκης τρόπον τινὰ νῦν γε δὴ ποιεῖ. λογίζεσθε γάρ. ἄρχειν βούλεται, τούτου δ᾽ ἀνταγωνιστὰς μόνους ὑπείληφεν ὑμᾶς. ἀδικεῖ πολὺν χρόνον ἤδη, καὶ τοῦτ᾽ αὐτὸς ἄριστα σύνοιδεν αὑτῷ· οἷς γὰρ οὖσιν ὑμετέροις ἔχει [χρῆσθαι], τούτοις ἅπαντα τἄλλα βεβαίως κέκτηται· εἰ γὰρ Ἀμφίπολιν καὶ Ποτείδαιαν προεῖτο, οὐδ᾽ ἂν ἐν Μακεδονίᾳ μένειν ἀσφαλῶς ἐδύνατο. [13] ἀμφότερ᾽ οὖν οἶδε, καὶ αὑτὸν ὑμῖν ἐπιβουλεύοντα καὶ ὑμᾶς αἰσθανομένους· εὖ φρονεῖν δ᾽ ὑμᾶς ὑπολαμβάνων μισεῖν αὑτὸν ἡγεῖται. πρὸς δὲ τούτοις τοσούτοις οὖσιν οἶδεν ἀκριβῶς ὅτι, οὐδ᾽ ἂν ἁπάντων τῶν ἄλλων γένηται κύριος, οὐδὲν ἔστ᾽ αὐτῷ βεβαίως ἔχειν, ἕως ἂν ὑμεῖς δημοκρατῆσθε, ἀλλ᾽ ἄν ποτε συμβῇ τι πταῖσμα (πολλὰ δ᾽ ἂν γένοιτ᾽ ἀνθρώπῳ), ἥξει πάντα τὰ νῦν βεβιασμένα καὶ καταφεύξεται πρὸς ὑμᾶς. [14] ἐστὲ γὰρ ὑμεῖς οὐκ αὐτοὶ πλεονεκτῆσαι καὶ κατασχεῖν ἀρχὴν εὖ πεφυκότες, ἀλλ᾽ ἕτερον λαβεῖν κωλῦσαι καὶ ἔχοντ᾽ ἀφελέσθαι καὶ ὅλως ἐνοχλῆσαι τοῖς ἄρχειν βουλομένοις καὶ πάντας ἀνθρώπους εἰς ἐλευθερίαν ἐξελέσθαι δεινοί. οὔκουν βούλεται τοῖς αὑτοῦ καιροῖς τὴν παρ᾽ ὑμῶν ἐλευθερίαν ἐφεδρεύειν, οὐ κακῶς οὐδ᾽ ἀργῶς ταῦτα λογιζόμενος. [15] πρῶτον μὲν δὴ τοῦτο δεῖ, ἐχθρὸν ὑπειληφέναι τῆς πολιτείας καὶ τῆς δημοκρατίας ἀδιάλλακτον ἐκεῖνον, δεύτερον δ᾽ εἰδέναι σαφῶς ὅτι πάνθ᾽ ὅσα πραγματεύεται καὶ κατασκευάζεται νῦν, ἐπὶ τὴν ἡμετέραν πόλιν παρασκευάζεται. οὐ γὰρ οὕτως εὐήθης ὑμῶν ἐστὶν οὐδεὶς ὥσθ᾽ ὑπολαμβάνειν τὸν Φίλιππον τῶν μὲν ἐν Θρᾴκῃ κακῶν (τί γὰρ ἂν ἄλλο τις εἴποι Δρογγίλον καὶ Καβύλην καὶ Μάστειραν καὶ ἃ νῦν φασιν αὐτὸν ἔχειν;) τούτων μὲν ἐπιθυμεῖν καὶ ὑπὲρ τοῦ ταῦτα λαβεῖν καὶ πόνους καὶ χειμῶνας καὶ τοὺς ἐσχάτους κινδύνους ὑπομένειν, [16] τῶν δ᾽ Ἀθηναίων λιμένων καὶ νεωρίων καὶ τριήρων καὶ τόπου καὶ δόξης, ὧν μήτ᾽ ἐκείνῳ μήτ᾽ ἄλλῳ γένοιτο μηδενὶ χειρωσαμένῳ τὴν πόλιν τὴν ἡμετέραν κυριεῦσαι, οὐκ ἐπιθυμεῖν, ἀλλὰ ταῦτα μὲν ὑμᾶς ἐάσειν ἔχειν, ὑπὲρ δὲ τῶν μελινῶν καὶ τῶν ὀλυρῶν τῶν ἐν τοῖς Θρᾳκίοις σιροῖς ἐν τῷ βαράθρῳ χειμάζειν. [17] οὐκ ἔστι ταῦτα, ἀλλὰ κἀκεῖν᾽ ὑπὲρ τοῦ τούτων γίγνεσθαι κύριος καὶ τἄλλα πάντα πραγματεύεται. ταῦτα τοίνυν ἕκαστον εἰδότα καὶ γιγνώσκοντα παρ᾽ αὑτῷ δεῖ μὰ Δί᾽ οὐ γράψαι κελεύειν πόλεμον τὸν τὰ βέλτιστ᾽ ἐπὶ πᾶσι δικαίοις συμβουλεύοντα· τοῦτο μὲν γάρ ἐστι λαβεῖν ὅτῳ πολεμήσετε βουλομένων, οὐχ ἃ τῇ πόλει συμφέρει πράττειν. [18] ὁρᾶτε γάρ. εἰ δι᾽ ἃ πρῶτα παρεσπόνδησε Φίλιππος ἢ δεύτερ᾽ ἢ τρίτα (πολλὰ γάρ ἐστιν ἐφεξῆς) ἔγραψέ τις αὐτῷ πολεμεῖν, ὁ δ᾽ ὁμοίως ὥσπερ νῦν, οὐ γράφοντος οὐδενὸς ὑμῶν πόλεμον, Καρδιανοῖς ἐβοήθει, οὐκ ἂν ἀνηρπασμένος ἦν ὁ γράψας, καὶ διὰ τοῦτο πάντες ᾐτιῶντ᾽ ἂν αὐτὸν Καρδιανοῖς βεβοηθηκέναι; [19] μὴ τοίνυν ζητεῖθ᾽ ὅντιν᾽ ἀνθ᾽ ὧν Φίλιππος ἐξαμαρτάνει μισήσετε καὶ τοῖς παρ᾽ ἐκείνου μισθαρνοῦσι διασπάσασθαι παραβαλεῖτε· μηδ᾽ αὐτοὶ χειροτονήσαντες πόλεμον βούλεσθε παρ᾽ αὐτοῖς ὑμῖν ἐρίζειν, εἰ δέον ἢ μὴ δέον ὑμᾶς τοῦτο πεποιηκέναι· ἀλλ᾽ ὃν ἐκεῖνος πολεμεῖ τρόπον, τοῦτον μιμεῖσθε, τοῖς μὲν ἀμυνομένοις ἤδη χρήματα καὶ τἄλλ᾽ ὅσων δέονται διδόντες, αὐτοὶ δ᾽ εἰσφέροντες, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, καὶ κατασκευαζόμενοι στράτευμα, τριήρεις ταχείας, ἵππους, ἱππαγωγούς, τἄλλ᾽ ὅσ᾽ εἰς πόλεμον· [20] ἐπεὶ νῦν γε γέλως ἔσθ᾽ ὡς χρώμεθα τοῖς πράγμασι, καὶ Φίλιππον δ᾽ αὐτὸν οὐδὲν ἂν ἄλλ᾽ οἶμαι μὰ τοὺς θεοὺς εὔξασθαι ποιεῖν τὴν πόλιν ἢ ταῦθ᾽ ἃ νῦν ποιεῖτε· ὑστερίζετε, ἀναλίσκετε· ὅτῳ παραδώσετε τὰ πράγματα ζητεῖτε, δυσχεραίνετε· ἀλλήλους αἰτιᾶσθε. ἀφ᾽ οὗ δὲ ταῦτα γίγνεται ἐγὼ διδάξω, καὶ ὅπως παύσεται λέξω. [21] οὐδὲν πώποτ᾽, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τῶν πραγμάτων ἐξ ἀρχῆς ἐνεστήσασθ᾽ οὐδὲ κατεσκευάσασθ᾽ ὀρθῶς, ἀλλὰ τὸ συμβαῖνον ἀεὶ διώκετε, εἶτ᾽ ἐπειδὰν ὑστερίσητε παύεσθε· ἕτερον πάλιν ἂν συμβῇ τι παρασκευάζεσθε καὶ θορυβεῖσθε. [22] τὸ δ᾽ οὐχ οὕτως ἔχει· οὐκ ἔνεστι βοηθείαις χρωμένους οὐδὲν τῶν δεόντων ποτὲ πρᾶξαι, ἀλλὰ κατασκευάσαντας δεῖ δύναμιν, καὶ τροφὴν ταύτῃ πορίσαντας καὶ ταμίας καὶ δημοσίους, καὶ ὅπως ἔνι τὴν τῶν χρημάτων φυλακὴν ἀκριβεστάτην γενέσθαι, οὕτω ποιήσαντας, τὸν μὲν τῶν χρημάτων λόγον παρὰ τούτων λαμβάνειν, τὸν δὲ τῶν ἔργων παρὰ τοῦ στρατηγοῦ, καὶ μηδεμίαν πρόφασιν τοῦ πλεῖν ἄλλοσε ἢ πράττειν ἄλλο τι τῷ στρατηγῷ καταλείπειν. [23] ἂν οὕτω ποιήσητε καὶ τοῦτ᾽ ἐθελήσηθ᾽ ὡς ἀληθῶς, ἄγειν εἰρήνην δικαίαν καὶ μένειν ἐπὶ τοῦ τόπου Φίλιππον ἀναγκάσετε, ἢ πολεμήσετ᾽ ἐξ ἴσου· καὶ ἴσως ἄν, ἴσως, ὥσπερ νῦν ὑμεῖς πυνθάνεσθε τί ποιεῖ Φίλιππος καὶ ποῖ πορεύεται, οὕτως ἂν ἐκεῖνος φροντίσαι ποῖ ποθ᾽ ἡ τῆς πόλεως ἀπῆρκεν δύναμις καὶ ποῦ φανήσεται.

ΠΡΟΤΑΣΗ (§§ 11-23)
[11] Υπάρχουν όμως μερικοί που, πριν ακούσουν τους λόγους που αφορούν τα ζητήματα, έχουν τη συνήθεια να ρωτούν αμέσως «τι πρέπει λοιπόν να κάνουμε;», όχι για να το κάνουν μόλις το ακούσουν (γιατί τότε θα ήταν οι πιο χρήσιμοι από όλους τους πολίτες), αλλά για να απαλλαγούν από τον ρήτορα. Ωστόσο, πρέπει να σας πω τι πρέπει να κάνετε. Κατά πρώτον, Αθηναίοι, πρέπει να βάλετε καλά στο μυαλό σας τούτο, ότι ο Φίλιππος πολεμά την πόλη μας, έχει καταλύσει την ειρήνη και ότι είναι δυσμενώς διατεθειμένος και εχθρός ολόκληρης της πόλης, ακόμη και του εδάφους της πόλης μας, θα προσθέσω δε και των θεών της πόλης, που μακάρι να τον καταστρέψουν. Ωστόσο, τίποτε δεν πολεμά ούτε και επιβουλεύεται περισσότερο όσο το πολίτευμα της πόλης και τίποτε απ᾽ όλα δεν σκέφτεται περισσότερο παρά πώς θα το καταλύσει. [12] Και αυτό κατά κάποιον τρόπο τώρα μάλιστα το κάνει αναγκαστικά. Γιατί σκεφθείτε. Θέλει να εξουσιάζει και σ᾽ αυτό θεωρεί ανταγωνιστές μόνο εσάς. Σας αδικεί εδώ και πολύν καιρό ήδη και αυτό το ξέρει άριστα και ο ίδιος· γιατί με τις δικές σας κτήσεις που κατέχει και χρησιμοποιεί, με αυτές κρατά με ασφάλεια και όλες τις άλλες· αν δηλαδή άφηνε την Αμφίπολη και την Ποτίδαια, ούτε και στη Μακεδονία δεν θα μπορούσε να μένει με σιγουριά. [13] Γνωρίζει καλά δύο πράγματα, ότι σας επιβουλεύεται και ότι εσείς το αισθάνεστε και, επειδή νομίζει ότι είστε γνωστικοί, θεωρεί ότι τον μισείτε. Εκτός από αυτά που είναι τόσο σημαντικά, γνωρίζει επακριβώς ότι, και αν ακόμη εξουσιάσει σε όλους τους άλλους, δεν θα μπορεί να κατέχει τίποτε με σιγουριά, όσο εσείς έχετε δημοκρατικό πολίτευμα, και, αν ποτέ του συμβεί κάποια ατυχία (πολλά μπορούν να συμβούν στον άνθρωπο), όλοι όσοι τώρα είναι καταπιεσμένοι θα τρέξουν να βρουν καταφύγιο σε σας. [14] Γιατί από τη φύση σας δεν είστε πλασμένοι να επιδιώκετε επέκταση και μόνιμη εξουσία, αλλά είστε φοβεροί στο να εμποδίζετε άλλον να την πάρει και να του την αφαιρείτε, αν την έχει, και γενικά στο να προκαλείτε σύγχυση σε όσους θέλουν να εξουσιάζουν, και τέλος βγάζοντας όλους τους ανθρώπους από τη σκλαβιά να τους οδηγείτε στην ελευθερία. Γι᾽ αυτό δεν θέλει η ελευθερία που ξεκινάει από σας να καιροφυλακτεί για να του αρπάξει τις ευκαιρίες του, και οι σκέψεις του αυτές δεν είναι λανθασμένες ούτε και εκτός λογικής. [15] Το πρώτο λοιπόν που επιβάλλεται είναι να έχετε ήδη θεωρήσει εκείνον αδιάλλακτο εχθρό του κράτους της Αθήνας και της δημοκρατίας και το δεύτερο να είστε απόλυτα σίγουροι ότι όλες οι σημερινές ενέργειες και μηχανορραφίες του είναι προετοιμασίες εναντίον της πόλης μας. Γιατί κανένας από σας δεν είναι τόσο αφελής, ώστε να νομίζει ότι ο Φίλιππος επιθυμεί τα ασήμαντα μέρη της Θράκης (γιατί ποιον άλλο χαρακτηρισμό θα μπορούσε κανείς να δώσει στον Δρογγίλο, την Καβύλη και τη Μάστειρα και σε όσα άλλα μέρη λένε ότι κατέχει σήμερα;) και ότι, προκειμένου να αποκτήσει αυτά, υπομένει κόπους και κακουχίες και διατρέχει τους έσχατους κινδύνους, [16] αλλά ότι δεν επιθυμεί τα αθηναϊκά λιμάνια και τα νεώρια και τις τριήρεις και τον τόπο και τη δόξα του, μέρη τα οποία είθε να μην συμβεί να τα κυριεύσει μήτε εκείνος μήτε κανένας άλλος κατακτώντας την πόλη μας, αλλά ότι θα σας αφήσει να τα κρατήσετε, ενώ αυτός θα ξεχειμωνιάζει σε εκείνον τον όλεθρο για το κεχρί και το κριθάρι, που βρίσκονται στα θρακικά πιθάρια. [17] Δεν γίνονται αυτά, αλλά τόσο εκείνες όσο και όλες οι άλλες δραστηριότητές του αποσκοπούν στο να γίνει κύριος των εδώ δικών σας πραγμάτων. Επομένως, αν ο καθένας γνωρίζει αυτά και τα έχει συνειδητοποιήσει, δεν πρέπει, μα τον Δία, να κατηγορήσετε ότι εισηγείται πόλεμο αυτός που με όλο το δίκιο του σας δίνει τις καλύτερες συμβουλές. Γιατί μια τέτοια ενέργεια ταιριάζει σε ανθρώπους που θέλουν να βρουν ποιον θα πολεμήσετε, και όχι σε ανθρώπους που ενεργούν για τα συμφέροντα της πόλης. [18] Κοιτάξτε δηλαδή· αν για την πρώτη παραβίαση του Φιλίππου ή για τη δεύτερη ή την τρίτη (γιατί είναι ολόκληρη σειρά από παραβιάσεις), πρότεινε κάποιος να κάνουμε πόλεμο εναντίον του, και αν ο Φίλιππος όπως ακριβώς κάνει τώρα και που κανένας από σας δεν πρότεινε πόλεμο, είχε σπεύσει να βοηθήσει τους Καρδιανούς, δεν θα είχε συλληφθεί αυτός που θα έκανε την πρόταση και δεν θα είχε κατηγορηθεί ως υπαίτιος για τη βοήθεια προς τους Καρδιανούς; [19] Συνεπώς, μην ψάχνετε τον άνθρωπο που θα μισήσετε για τα εγκλήματα που διαπράττει ο Φίλιππος, και που θα τον παραδώσετε στα μίσθαρνα όργανα εκείνου, για να τον κατασπαράξουν. Μήτε, όταν μόνοι σας πάρετε απόφαση για πόλεμο, να θέλετε να μαλώνετε μεταξύ σας αν έπρεπε να το είχατε κάνει αυτό ή όχι· αλλά με όποιον τρόπο σας πολεμά εκείνος με τον ίδιο να τον αντιμετωπίζετε και εσείς, εφοδιάζοντας δηλαδή από τη μια με χρήματα και με όσα χρειάζονται όσους τώρα αντιστέκονται σ᾽ αυτόν, από την άλλη συνεισφέροντας οι ίδιοι, Αθηναίοι, ετοιμάζοντας στρατό, ταχύπλοες τριήρεις, ίππους, ιππαγωγά πλοία και όσα άλλα είναι απαραίτητα για πόλεμο. [20] Γιατί τώρα είναι για γέλια έτσι όπως αντιμετωπίζουμε τα πράγματα, και, μα τους θεούς, νομίζω πως και ο ίδιος ο Φίλιππος δεν θα ευχόταν να κάνει η πόλη μας τίποτε διαφορετικό από αυτά που κάνετε εσείς τώρα: καθυστερείτε, σπαταλάτε χρήματα, αναζητάτε αυτόν στον οποίο θα εμπιστευθείτε τις υποθέσεις σας, δημιουργείτε δυσκολίες, κατηγορείτε ο ένας τον άλλον. Εγώ όμως θα σας εξηγήσω από πού δημιουργούνται αυτά και πώς θα τα σταματήσετε. [21] Τίποτε ως τώρα, Αθηναίοι, δεν επιχειρήσατε από την αρχή ούτε και το οργανώσατε σωστά, αλλά πάντοτε ακολουθείτε τα γεγονότα· στη συνέχεια, όταν φτάνετε καθυστερημένα, σταματάτε· αν πάλι συμβεί κάποιο άλλο γεγονός, αρχίζετε πάλι να ετοιμάζεστε και αναστατώνεστε. [22] Δεν είναι όμως αυτή η σωστή τακτική. Με περιστασιακές αποστολές βοήθειας δεν είναι δυνατόν να πετύχετε ποτέ τίποτε απ᾽ όσα πρέπει, αλλά αφού συγκροτήσετε στρατιωτική δύναμη, της εξασφαλίσετε τα μέσα συντήρησης, διορίσετε ταμίες και υπαλλήλους και ρυθμίσετε με ποιον τρόπο θα είναι δυνατόν να υπάρχει αυστηρότατος έλεγχος· αφού λοιπόν κάνετε αυτά, πρέπει στη συνέχεια να ζητήσετε από αυτούς μεν λογαριασμό της διαχείρισης των χρημάτων, ευθύνες όμως για τις επιχειρήσεις από τον στρατηγό· και μην του αφήσετε καμιά δικαιολογία για το αν πλέει προς άλλο μέρος ή προχωρήσει σε κάποιες άλλες ενέργειες. [23] Αν ενεργήσετε έτσι και το θελήσετε πραγματικά, θα αναγκάσετε τον Φίλιππο να τηρεί δίκαιη ειρήνη και να μένει σε ένα ορισμένο μέρος, διαφορετικά θα τον πολεμήσετε με ίσους όρους. Και ίσως, ναι ίσως, όπως εσείς τώρα ζητάτε να πληροφορηθείτε τι κάνει ο Φίλιππος και προς τα πού προχωρεί, έτσι και εκείνος πιθανόν να ανησυχεί να μάθει για πού άραγε ξεκίνησε η στρατιωτική δύναμη της πόλης και που θα εμφανιστεί.