Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΞΕΝΟΦΩΝ

Ἑλληνικά (7.4.19-7.4.25)

[7.4.19] Οἱ δ᾽ αὖ Ἀρκάδες πάλιν ποιοῦνται ἄλλην στρατείαν εἰς τὴν Ἦλιν. μεταξὺ δὲ Κυλλήνης καὶ τῆς πόλεως στρατοπεδευομένοις αὐτοῖς ἐπιτίθενται οἱ Ἠλεῖοι, ὑποστάντες δὲ οἱ Ἀρκάδες ἐνίκησαν αὐτούς. καὶ Ἀνδρόμαχος μὲν ὁ Ἠλεῖος ἵππαρχος, ὅσπερ αἴτιος ἐδόκει εἶναι τὴν μάχην συνάψαι, αὐτὸς αὑτὸν διέφθειρεν· οἱ δ᾽ ἄλλοι εἰς τὴν πόλιν ἀπεχώρησαν. ἀπέθανε δὲ ἐν ταύτῃ τῇ μάχῃ παραγενόμενος καὶ Σωκλείδης ὁ Σπαρτιάτης· ἤδη γὰρ τότε οἱ Λακεδαιμόνιοι σύμμαχοι τοῖς Ἠλείοις ἦσαν. [7.4.20] πιεζόμενοι δὲ οἱ Ἠλεῖοι ἐν τῇ ἑαυτῶν, ἠξίουν καὶ τοὺς Λακεδαιμονίους πέμποντες πρέσβεις ἐπιστρατεύειν τοῖς Ἀρκάσι, νομίζοντες οὕτως ἂν μάλιστα ἀπολαβεῖν τοὺς Ἀρκάδας, εἰ ἀμφοτέρωθεν πολεμοῖντο. καὶ ἐκ τούτου δὴ Ἀρχίδαμος στρατεύεται μετὰ τῶν πολιτῶν, καὶ καταλαμβάνει Κρῶμνον. καταλιπὼν δ᾽ ἐν αὐτῷ φρουρὰν τῶν δώδεκα λόχων τρεῖς, οὕτως ἐπ᾽ οἴκου ἀνεχώρησεν. [7.4.21] οἱ μέντοι Ἀρκάδες, ὥσπερ ἔτυχον ἐκ τῆς εἰς Ἦλιν στρατείας συνειλεγμένοι, βοηθήσαντες περιεσταύρωσαν τὸν Κρῶμνον διπλῷ σταυρώματι, καὶ ἐν ἀσφαλεῖ ὄντες ἐπολιόρκουν τοὺς ἐν τῷ Κρώμνῳ. χαλεπῶς δὲ ἡ τῶν Λακεδαιμονίων πόλις φέρουσα ἐπὶ τῇ πολιορκίᾳ τῶν πολιτῶν, ἐκπέμπει στρατιάν· ἡγεῖτο δὲ καὶ τότε Ἀρχίδαμος. ἐλθὼν δὲ ἐδῄου καὶ τῆς Ἀρκαδίας ὅσα ἐδύνατο καὶ τῆς Σκιρίτιδος, καὶ πάντα ἐποίει ὅπως, εἰ δύναιτο, ἀπαγάγοι τοὺς πολιορκοῦντας. οἱ δὲ Ἀρκάδες οὐδέν τι μᾶλλον ἐκινοῦντο, ἀλλὰ ταῦτα πάντα παρεώρων. [7.4.22] κατιδὼν δέ τινα λόφον ὁ Ἀρχίδαμος, δι᾽ οὗ τὸ ἔξω σταύρωμα περιεβέβληντο οἱ Ἀρκάδες, ἐνόμισεν ἑλεῖν ἂν τοῦτον, καὶ εἰ τούτου κρατήσειεν, οὐκ ἂν δύνασθαι μένειν τοὺς ὑπὸ τούτῳ πολιορκοῦντας. κύκλῳ δὲ περιάγοντος αὐτοῦ ἐπὶ τοῦτο τὸ χωρίον, ὡς εἶδον οἱ προθέοντες τοῦ Ἀρχιδάμου πελτασταὶ τοὺς ἐπαρίτους ἔξω τοῦ σταυρώματος, ἐπιτίθενται αὐτοῖς, καὶ ‹οἱ› ἱππεῖς συνεμβάλλειν ἐπειρῶντο. οἱ δ᾽ οὐκ ἐνέκλιναν, ἀλλὰ συντεταγμένοι ἡσυχίαν εἶχον. οἱ δ᾽ αὖ πάλιν ἐνέβαλον. ἐπεὶ δὲ οὐδὲ τότε ἐνέκλιναν, ἀλλὰ καὶ ἐπῇσαν, ἤδη οὔσης πολλῆς κραυγῆς, ἐβοήθει δὴ καὶ αὐτὸς ὁ Ἀρχίδαμος, ἐκτραπόμενος κατὰ τὴν ἐπὶ Κρῶμνον φέρουσαν ἁμαξιτόν, εἰς δύο ἄγων, ὥσπερ ἐτύγχανεν ἔχων. [7.4.23] ὡς δ᾽ ἐπλησίασαν ἀλλήλοις, οἱ μὲν σὺν τῷ Ἀρχιδάμῳ κατὰ κέρας, ἅτε καθ᾽ ὁδὸν πορευόμενοι, οἱ δ᾽ Ἀρκάδες ἁθρόοι συνασπιδοῦντες, ἐν τούτῳ οὐκέτι ἐδύναντο οἱ Λακεδαιμόνιοι ἀντέχειν τῷ τῶν Ἀρκάδων πλήθει, ἀλλὰ ταχὺ μὲν ὁ Ἀρχίδαμος ἐτέτρωτο τὸν μηρὸν διαμπάξ, ταχὺ δὲ οἱ μαχόμενοι πρὸ αὐτοῦ ἀπέθνῃσκον, Πολυαινίδας τε καὶ Χίλων ὁ τὴν ἀδελφὴν τοῦ Ἀρχιδάμου ἔχων, καὶ οἱ πάντες δὲ αὐτῶν τότε ἀπέθανον οὐκ ἔλαττον τῶν τριάκοντα. [7.4.24] ὡς δὲ κατὰ τὴν ὁδὸν ἀναχωροῦντες εἰς τὴν εὐρυχωρίαν ἐξῆλθον, ἐνταῦθα δὴ Λακεδαιμόνιοι ἀντιπαρετάξαντο. καὶ μὴν οἱ Ἀρκάδες, ὥσπερ εἶχον, συντεταγμένοι ἕστασαν, καὶ πλήθει μὲν ἐλείποντο, εὐθυμότερον δὲ πολὺ εἶχον, ἐπεληλυθότες ἀποχωροῦσι καὶ ἄνδρας ἀπεκτονότες. οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι μάλα ἀθύμως εἶχον, τετρωμένον μὲν ὁρῶντες τὸν Ἀρχίδαμον, ἀκηκοότες δὲ τὰ ὀνόματα τῶν τεθνηκότων, ἀνδρῶν τε ἀγαθῶν καὶ σχεδὸν τῶν ἐπιφανεστάτων. [7.4.25] ὡς δὲ πλησίον ὄντων ἀναβοήσας τις τῶν πρεσβυτέρων εἶπε· Τί δεῖ ἡμᾶς, ὦ ἄνδρες, μάχεσθαι, ἀλλ᾽ οὐ σπεισαμένους διαλυθῆναι; ἄσμενοι δὴ ἀμφότεροι ἀκούσαντες ἐσπείσαντο. καὶ οἱ μὲν Λακεδαιμόνιοι τοὺς νεκροὺς ἀνελόμενοι ἀπῆλθον, οἱ δ᾽ Ἀρκάδες ἐπαναχωρήσαντες ἔνθα τὸ πρῶτον ἤρξαντο ἐπιέναι τροπαῖον ἐστήσαντο.

[7.4.19] Οι Αρκάδες, από την πλευρά τους, έκαναν κι άλλη μια εκστρατεία εναντίον της Ήλιδος. Καθώς βρίσκονταν στρατοπεδευμένοι ανάμεσα στην πόλη και στην Κυλλήνη, τους επιτέθηκαν οι Ηλείοι, οι Αρκάδες όμως αντιστάθηκαν και τους νίκησαν. Τότε ο Ανδρόμαχος, ο Ηλείος ίππαρχος που θεωρήθηκε υπεύθυνος για τη σύναψη της μάχης, αυτοκτόνησε, ενώ οι υπόλοιποι γύρισαν πίσω στην πόλη. Στη μάχη τούτη σκοτώθηκε κι ο Σπαρτιάτης Σωκλείδης, που βρέθηκε εκεί (γιατί τότε πια οι Λακεδαιμόνιοι ήταν σύμμαχοι των Ηλείων).
[7.4.20] Οι Ηλείοι, που αντιμετώπιζαν μεγάλη πίεση στη χώρα τους, έστειλαν πρέσβεις στους Λακεδαιμονίους και τους ζήτησαν να εκστρατεύσουν κι εκείνοι εναντίον των Αρκάδων — πιστεύοντας ότι τις περισσότερες πιθανότητες να διώξουν τους Αρκάδες θα τις είχαν αν τούτοι αντιμετώπιζαν διμέτωπο πόλεμο. Τότε ο Αρχίδαμος εξεστράτευσε με τον εθνικό στρατό, κατέλαβε τον Κρώμνο όπου άφησε φρουρά τρεις από τους δώδεκα λόχους, και κατόπιν επέστρεψε στον τόπο του. [7.4.21] Οι Αρκάδες ωστόσο, καθώς βρίσκονταν συγκεντρωμένοι από την εκστρατεία εναντίον της Ήλιδος, βάδισαν προς τον Κρώμνο, τον περίφραξαν με διπλό φράγμα, κι έτσι δίχως να κινδυνεύουν πολιόρκησαν τη φρουρά του Κρώμνου.
Στους Λακεδαιμονίους κακοφάνηκε να πολιορκούνται συμπολίτες τους, κι έστειλαν στρατό, με τον Αρχίδαμο και πάλι επικεφαλής. Όταν έφτασε ο Αρχίδαμος, βάλθηκε να λεηλατεί όσο μπορούσε και την Αρκαδία και τη Σκιρίτιδα, κάνοντας οτιδήποτε περνούσε απ᾽ το χέρι του για ν᾽ αναγκάσει τον εχθρό να λύσει την πολιορκία. Οι Αρκάδες όμως έμειναν αμετακίνητοι, αδιαφορώντας για όλ᾽ αυτά.
[7.4.22] Βλέποντας ότι το εξωτερικό περίφραγμα των Αρκάδων περνούσε από έναν λόφο, ο Αρχίδαμος νόμισε ότι μπορούσε να τον κυριέψει, κι από τη στιγμή που θα τον είχε στον έλεγχό του θα ᾽ταν αδύνατον να παραμείνουν οι πολιορκητές από κάτω. Έκανε λοιπόν μια κυκλική κίνηση για να οδηγήσει τον στρατό του σ᾽ αυτή την τοποθεσία· στο μεταξύ οι πελταστές που έτρεχαν μπροστά από τον Αρχίδαμο, βλέποντας τους Επαρίτους έξω από το περίφραγμα, τους επιτέθηκαν, ενώ ταυτόχρονα το ιππικό δοκίμαζε κι εκείνο να τους χτυπήσει. Οι άλλοι ωστόσο δεν λύγισαν, παρά έμειναν ακίνητοι, σε πυκνό σχηματισμό. Οι Λακεδαιμόνιοι έκαναν καινούργια επίθεση. Οι άλλοι όμως και τότε, όχι μονάχα δεν λύγισαν, αλλά προχώρησαν και σ᾽ αντεπίθεση· ακουγόταν κιόλας μεγάλος αλαλαγμός, όταν ρίχτηκε στη μάχη κι ο ίδιος ο Αρχίδαμος, βγαίνοντας από τον αμαξιτό δρόμο που οδηγεί στον Κρώμνο — με τους άνδρες του σε δύο ζυγούς, όπως έτυχε να βρίσκονται.
[7.4.23] Όταν σίμωσαν οι δυο στρατοί —του Αρχιδάμου αναπτυγμένος σε παράταξη, μια κι ερχόταν από πορεία, οι Αρκάδες σε πυκνό σχηματισμό με τις ασπίδες κολλητά τη μια στην άλλη— οι Λακεδαιμόνιοι δεν μπόρεσαν ν᾽ αντισταθούν πολύ στον όγκο των Αρκάδων: γρήγορα δέχτηκε ο Αρχίδαμος ένα διαμπερές τραύμα στον μηρό, και γρήγορα σκοτώθηκαν αυτοί που πολεμούσαν μπροστά τους — ο Πολυαινίδας και ο Χίλων, που είχε γυναίκα την αδελφή του Αρχιδάμου· συνολικά σκοτώθηκαν τότε απ᾽ αυτούς τουλάχιστον τριάντα.
[7.4.24] Οι Λακεδαιμόνιοι οπισθοχώρησαν από τον δρόμο, κι όταν βγήκαν στ᾽ ανοιχτά παρατάχτηκαν εκεί για ν᾽ αντιμετωπίσουν τον εχθρό. Οι Αρκάδες πάλι έμειναν όπως ήταν, διατηρώντας τον πυκνό τους σχηματισμό· μόλο που υστερούσαν αριθμητικά, το ηθικό τους ήταν πολύ καλύτερο, γιατί εκείνοι είχαν επιτεθεί, ενώ οι άλλοι είχαν υποχωρήσει, κι εκείνοι τους είχαν σκοτώσει τόσους άνδρες. Το ηθικό των Λακεδαιμονίων, αντίθετα, ήταν πολύ χαμηλό, καθώς έβλεπαν τον Αρχίδαμο πληγωμένο κι άκουγαν τα ονόματα των σκοτωμένων, που ήταν γενναίοι και σχεδόν όλοι τους σημαντικοί άνθρωποι. [7.4.25] Την ώρα ωστόσο που οι δύο στρατοί βρίσκονταν κοντά, ένας από τους πιο ηλικιωμένους είπε: «Τί ανάγκη, άνδρες, να πολεμάμε; Γιατί να μη συνεννοηθούμε και να κάνουμε εκεχειρία;» Η πρόταση έγινε δεκτή με χαρά κι από τα δύο μέρη, κι έκαναν εκεχειρία. Τότε οι Λακεδαιμόνιοι περισυνέλεξαν τους νεκρούς τους κι έφυγαν, ενώ οι Αρκάδες γύρισαν πίσω στο σημείο απ᾽ όπου είχαν αρχίσει την επίθεσή τους κι έστησαν τρόπαιο.