Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΗΡΟΔΟΤΟΣ

Ἱστορίαι (2.147.1-2.150.4)

[2.147.1] Ταῦτα μέν νυν αὐτοὶ Αἰγύπτιοι λέγουσι, ὅσα δὲ οἵ τε ἄλλοι ἄνθρωποι καὶ Αἰγύπτιοι λέγουσι ὁμολογέοντες τοῖσι ἄλλοισι κατὰ ταύτην τὴν χώρην γενέσθαι, ταῦτ᾽ ἤδη φράσω· προσέσται δέ τι αὐτοῖσι καὶ τῆς ἐμῆς ὄψιος. [2.147.2] ἐλευθερωθέντες Αἰγύπτιοι μετὰ τὸν ἱρέα τοῦ Ἡφαίστου βασιλεύσαντα (οὐδένα γὰρ χρόνον οἷοί τε ἦσαν ἄνευ βασιλέος διαιτᾶσθαι) ἐστήσαντο δυώδεκα βασιλέας, [ἐς] δυώδεκα μοίρας δασάμενοι Αἴγυπτον πᾶσαν. [2.147.3] οὗτοι ἐπιγαμίας ποιησάμενοι ἐβασίλευον νόμοισι τοῖσδε χρεώμενοι, μήτε καταιρέειν ἀλλήλους μήτε πλέον τι δίζησθαι ἔχειν τὸν ἕτερον τοῦ ἑτέρου, εἶναί τε φίλους τὰ μάλιστα. [2.147.4] τῶνδε δὲ εἵνεκα τοὺς νόμους τούτους ἐποιέοντο, ἰσχυρῶς περιστέλλοντες· ἐκέχρητό σφι κατ᾽ ἀρχὰς αὐτίκα ἐνισταμένοισι ἐς τὰς τυραννίδας τὸν χαλκέῃ φιάλῃ σπείσαντα αὐτῶν ἐν τῷ ἱρῷ τοῦ Ἡφαίστου, τοῦτον ἁπάσης βασιλεύσειν Αἰγύπτου· ἐς γὰρ δὴ τὰ πάντα ἱρὰ συνελέγοντο. [2.148.1] καὶ δή σφι μνημόσυνα ἔδοξε λιπέσθαι κοινῇ, δόξαν δέ σφι ἐποιήσαντο λαβύρινθον, ὀλίγον ὑπὲρ τῆς λίμνης τῆς Μοίριος κατὰ Κροκοδείλων καλεομένην πόλιν μάλιστά κῃ κείμενον· τὸν ἐγὼ ἤδη εἶδον λόγου μέζω. [2.148.2] εἰ γάρ τις τὰ ἐξ Ἑλλήνων τείχεά τε καὶ ἔργων ἀπόδεξιν συλλογίσαιτο, ἐλάσσονος πόνου τε ἂν καὶ δαπάνης φανείη ἐόντα τοῦ λαβυρίνθου τούτου. καίτοι ἀξιόλογός γε καὶ ὁ ἐν Ἐφέσῳ ἐστὶ νηὸς καὶ ὁ ἐν Σάμῳ. [2.148.3] ἦσαν μέν νυν καὶ αἱ πυραμίδες λόγου μέζονες καὶ πολλῶν ἑκάστη αὐτέων Ἑλληνικῶν ἔργων καὶ μεγάλων ἀνταξίη, ὁ δὲ δὴ λαβύρινθος καὶ τὰς πυραμίδας ὑπερβάλλει. [2.148.4] τοῦ γὰρ δυώδεκα μέν εἰσι αὐλαὶ κατάστεγοι, ἀντίπυλοι ἀλλήλῃσι, ἓξ μὲν πρὸς βορέω, ἓξ δὲ πρὸς νότον τετραμμέναι συνεχέες· τοῖχος δὲ ἔξωθεν ὁ αὐτός σφεας περιέργει. οἰκήματα δ᾽ ἔνεστι διπλά, τὰ μὲν ὑπόγαια, τὰ δὲ μετέωρα ἐπ᾽ ἐκείνοισι, τρισχίλια ἀριθμόν, πεντακοσίων καὶ χιλίων ἑκάτερα. [2.148.5] τὰ μέν νυν μετέωρα τῶν οἰκημάτων αὐτοί τε ὡρῶμεν διεξιόντες καὶ αὐτοὶ θεησάμενοι λέγομεν, τὰ δὲ αὐτῶν ὑπόγαια λόγοισι ἐπυνθανόμεθα. οἱ γὰρ ἐπεστεῶτες τῶν Αἰγυπτίων δεικνύναι αὐτὰ οὐδαμῶς ἤθελον, φάμενοι θήκας αὐτόθι εἶναι τῶν τε ἀρχὴν τὸν λαβύρινθον τοῦτον οἰκοδομησαμένων βασιλέων καὶ τῶν ἱρῶν κροκοδείλων. [2.148.6] οὕτω τῶν μὲν κάτω πέρι οἰκημάτων ἀκοῇ παραλαβόντες λέγομεν, τὰ δὲ ἄνω μέζονα ἀνθρωπηίων ἔργων αὐτοὶ ὡρῶμεν· αἵ τε γὰρ ἔξοδοι διὰ τῶν στεγέων καὶ οἱ εἱλιγμοὶ διὰ τῶν αὐλέων ἐόντες ποικιλώτατοι θῶμα μυρίον παρείχοντο ἐξ αὐλῆς τε ἐς τὰ οἰκήματα διεξιοῦσι καὶ ἐκ τῶν οἰκημάτων ἐς παστάδας, ἐς στέγας τε ἄλλας ἐκ τῶν παστάδων καὶ ἐς αὐλὰς ἄλλας ἐκ τῶν οἰκημάτων. [2.148.7] ὀροφὴ δὲ πάντων τούτων λιθίνη κατά περ οἱ τοῖχοι, οἱ δὲ τοῖχοι τύπων ἐγγεγλυμμένων πλέοι, αὐλὴ δὲ ἑκάστη περίστυλος λίθου λευκοῦ ἁρμοσμένου τὰ μάλιστα. τῆς δὲ γωνίης τελευτῶντος τοῦ λαβυρίνθου ἔχεται πυραμὶς τεσσερακοντόργυιος, ἐν τῇ ζῷα μεγάλα ἐγγέγλυπται· ὁδὸς δ᾽ ἐς αὐτὴν ὑπὸ γῆν πεποίηται. [2.149.1] τοῦ δὲ λαβυρίνθου τούτου ἐόντος τοιούτου θῶμα ἔτι μέζον παρέχεται ἡ Μοίριος καλεομένη λίμνη, παρ᾽ ἣν ὁ λαβύρινθος οὗτος οἰκοδόμηται. τῆς τὸ περίμετρον τῆς περιόδου εἰσὶ στάδιοι ἑξακόσιοι καὶ τρισχίλιοι, σχοίνων ἑξήκοντα ἐόντων, ἴσοι καὶ αὐτῆς Αἰγύπτου τὸ παρὰ θάλασσαν· κεῖται δὲ μακρὴ ἡ λίμνη πρὸς βορέην τε καὶ νότον, ἐοῦσα βάθος τῇ βαθυτάτη αὐτὴ ἑωυτῆς πεντηκοντόργυιος. [2.149.2] ὅτι δὲ χειροποίητός ἐστι καὶ ὀρυκτή, αὐτὴ δηλοῖ. ἐν γὰρ μέσῃ τῇ λίμνῃ μάλιστά κῃ ἑστᾶσι δύο πυραμίδες, τοῦ ὕδατος ὑπερέχουσαι πεντήκοντα ὀργυιὰς ἑκατέρη, καὶ τὸ κατ᾽ ὕδατος οἰκοδόμηται ἕτερον τοσοῦτον, καὶ ἐπ᾽ ἀμφοτέρῃσι ἔπεστι κολοσσὸς λίθινος κατήμενος ἐν θρόνῳ. [2.149.3] οὕτω αἱ μὲν πυραμίδες εἰσὶ ἑκατὸν ὀργυιέων, αἱ δ᾽ ἑκατὸν ὀργυιαὶ δίκαιαί εἰσι στάδιον ἑξάπλεθρον, ἑξαπέδου [μὲν] τῆς ὀργυιῆς μετρεομένης καὶ τετραπήχεος, τῶν ποδῶν μὲν τετραπαλάστων ἐόντων, τοῦ δὲ πήχεος ἑξαπαλάστου. [2.149.4] τὸ δὲ ὕδωρ τὸ ἐν τῇ λίμνῃ αὐθιγενὲς μὲν οὐκ ἔστι (ἄνυδρος γὰρ δὴ δεινῶς ἐστι ‹ἡ› ταύτῃ), ἐκ τοῦ Νείλου δὲ κατὰ διώρυχα ἐσῆκται, καὶ ἓξ μὲν μῆνας ἔσω ῥέει ἐς τὴν λίμνην, ἓξ δὲ μῆνας ἔξω ἐς τὸν Νεῖλον αὖτις. [2.149.5] καὶ ἐπεὰν μὲν ἐκρέῃ ἔξω, ἡ δὲ τότε τοὺς ἓξ μῆνας ἐς τὸ βασιλήιον καταβάλλει ἐπ᾽ ἡμέρην ἑκάστην τάλαντον ἀργυρίου ἐκ τῶν ἰχθύων, ἐπεὰν δὲ ἐσίῃ τὸ ὕδωρ ἐς αὐτήν, εἴκοσι μνέας. [2.150.1] ἔλεγον δὲ οἱ ἐπιχώριοι καὶ ὡς ἐς τὴν Σύρτιν τὴν ἐν Λιβύῃ ἐκδιδοῖ ἡ λίμνη αὕτη ὑπὸ γῆν, τετραμμένη τὸ πρὸς ἑσπέρην ἐς τὴν μεσόγαιαν παρὰ τὸ ὄρος τὸ ὑπὲρ Μέμφιος. [2.150.2] ἐπείτε δὲ τοῦ ὀρύγματος τούτου οὐκ ὥρων τὸν χοῦν οὐδαμοῦ ἐόντα, ἐπιμελὲς γὰρ δή μοι ἦν, εἰρόμην τοὺς ἄγχιστα οἰκέοντας τῆς λίμνης ὅκου εἴη ὁ χοῦς ὁ ἐξορυχθείς. οἱ δὲ ἔφρασάν μοι ἵνα ἐξεφορήθη καὶ εὐπετέως ἔπειθον· ᾔδεα γὰρ λόγῳ καὶ ἐν Νίνῳ τῇ Ἀσσυρίων πόλι γενόμενον ἕτερον τοιοῦτο. [2.150.3] τὰ γὰρ Σαρδαναπάλλου τοῦ Νίνου βασιλέος ἐόντα μεγάλα χρήματα καὶ φυλασσόμενα ἐν θησαυροῖσι καταγαίοισι ἐπενόησαν κλῶπες ἐκφορῆσαι. ἐκ δὴ ὦν τῶν σφετέρων οἰκίων ἀρξάμενοι οἱ κλῶπες ὑπὸ γῆν σταθμεόμενοι ἐς τὰ βασιλήια οἰκία ὤρυσσον, τὸν δὲ χοῦν τὸν ἐκφορεόμενον ἐκ τοῦ ὀρύγματος, ὅκως γένοιτο νύξ, ἐς τὸν Τίγρην ποταμὸν παραρρέοντα τὴν Νίνον ἐξεφόρεον, ἐς ὃ κατεργάσαντο ὅ τι ἐβούλοντο. [2.150.4] τοιοῦτον ἕτερον ἤκουσα καὶ ‹κατὰ› τὸ τῆς ἐν Αἰγύπτῳ λίμνης ὄρυγμα γενέσθαι, πλὴν οὐ νυκτὸς ἀλλὰ μετ᾽ ἡμέρην ποιεύμενον· ὀρύσσοντας γὰρ τὸν χοῦν τοὺς Αἰγυπτίους ἐς τὸν Νεῖλον φορέειν, ὁ δὲ ὑπολαμβάνων ἔμελλε διαχέειν. ἡ μέν νυν λίμνη αὕτη οὕτω λέγεται ὀρυχθῆναι.

[2.147.1] Όλα τα παραπάνω τα λένε οι Αιγύπτιοι. Τώρα όμως θα περιγράψω όσα λένε οι άλλοι άνθρωποι ότι έγιναν σε τούτη τη χώρα, και τα λένε και οι Αιγύπτιοι συμφωνώντας με τους άλλους· θα προσθέσω ωστόσο σε αυτά και μερικά απ᾽ όσα είδα ο ίδιος. [2.147.2] Αφού ελευθερώθηκαν οι Αιγύπτιοι μετά τη βασιλεία του ιερέα του Ηφαίστου (γιατί δεν μπορούν ούτε στιγμή να ζήσουν χωρίς βασιλιά), χώρισαν όλη την Αίγυπτο σε δώδεκα μέρη και έταξαν δώδεκα βασιλιάδες. [2.147.3] Οι βασιλιάδες αυτοί έκαναν επιγαμίες και βασίλευαν ακολουθώντας νόμους που έλεγαν να μην ανατρέπουν ο ένας τον άλλο, να μην επιθυμούν να έχουν περισσότερα ο ένας από τον άλλο και να είναι πολύ καλοί φίλοι. [2.147.4] Θέσπισαν αυτούς τους νόμους και τους τηρούσαν με συνέπεια για τον εξής λόγο: μόλις ανέβηκαν στην εξουσία, από την αρχή αρχή, τους δόθηκε χρησμός ότι όποιος κάνει σπονδή με χάλκινο τάσι στο ιερό του Ηφαίστου (όπου συνάζονταν, όπως και σε όλα τα ιερά), αυτός θα βασιλεύσει σε ολόκληρη την Αίγυπτο.
[2.148.1] Αποφάσισαν επίσης αυτοί οι βασιλιάδες να αφήσουν κάποιο κοινό μνημείο, και με την απόφασή τους αυτή κατασκεύασαν έναν λαβύρινθο, που βρίσκεται λίγο πιο πάνω από τη λίμνη Μοίριδα, κάπου κοντά στη λεγόμενη Κροκοδειλούπολη· τον είδα τον λαβύρινθο αυτόν, και είναι ανώτερος από κάθε περιγραφή. [2.148.2] Γιατί αν υπολογίσουμε όλα μαζί τα τείχη των Ελλήνων και τα έργα που έχουν να επιδείξουν, θα αποδειχτούν κατώτερα από τούτον τον λαβύρινθο ως προς τον κόπο και τη δαπάνη, μολονότι και ο ναός της Εφέσου και ο ναός της Σάμου είναι αξιόλογοι. [2.148.3] Άλλωστε και οι πυραμίδες είναι ανώτερες από κάθε περιγραφή και αντάξιες η καθεμιά πολλών και μεγάλων ελληνικών έργων, αλλά τούτος ο λαβύρινθος ξεπερνάει και τις πυραμίδες. [2.148.4] Μέσα στον λαβύρινθο είναι δώδεκα σκεπαστές αυλές, με τις πύλες τους αντικριστές, έξι να βλέπουν προς τον βορρά και έξι προς τον νότο, συνεχόμενες, ενώ απ᾽ έξω τις περιβάλλει ο ίδιος τοίχος. Υπάρχουν ακόμη διπλές αίθουσες, άλλες υπόγειες, άλλες πάνω από τούτες, τρεις χιλιάδες όλες μαζί, από χίλιες πεντακόσιες η κάθε σειρά. [2.148.5] Τις αίθουσες που είναι από πάνω τις είδα ο ίδιος, τις περπάτησα, και ό,τι λέω το αντίκρισα με τα μάτια μου· αλλά για τις υπόγειες, κάτω από τούτες, πληροφορήθηκα από λόγια που άκουσα, επειδή οι Αιγύπτιοι επόπτες δεν θέλησαν καθόλου να μου τις δείξουν, λέγοντας ότι εκεί μέσα βρίσκονταν οι τάφοι των βασιλιάδων που πρώτοι οικοδόμησαν αυτόν τον λαβύρινθο, και των ιερών κροκοδείλων. [2.148.6] Έτσι, για τις κάτω αίθουσες λέω ό,τι άκουσα, ενώ τις απάνω, που είναι ανώτερες από ανθρώπινα έργα, τις είδα και ο ίδιος: τα περάσματα για να βγει κανείς από τα δωμάτια και τα πηγαινέλα εδώ κι εκεί ανάμεσα στις αυλές ήταν τόσο περίπλοκα ώστε μας έκαναν να σαστίζουμε περνώντας από την αυλή στις αίθουσες και από τις αίθουσες σε διαδρόμους με κολόνες και από τους διαδρόμους σε άλλα δωμάτια και από τις αίθουσες σε άλλες αυλές. [2.148.7] Όλα αυτά ήταν σκεπασμένα με πέτρινη στέγη σαν τους τοίχους, και οι τοίχοι ήταν γεμάτοι σκαλιστές παραστάσεις και η κάθε αυλή είχε περιστύλιο από άσπρη πέτρα με τέλεια εφαρμογή. Και στη γωνία όπου καταλήγει ο λαβύρινθος, ακουμπάει πυραμίδα σαράντα οργιές ψηλή, που έχει απάνω της σκαλισμένες μεγάλες ιερογλυφικές παραστάσεις· όσο για τον δρόμο ώς την πυραμίδα, είναι καμωμένος κάτω από τη γη.
[2.149.1] Και όμως, μόλο που τούτος ο λαβύρινθος είναι τέτοιας λογής, ακόμη μεγαλύτερο θαύμα παρουσιάζει η λίμνη η λεγόμενη του Μοίρη, που κοντά της είναι χτισμένος ο λαβύρινθος· η περίμετρος της λίμνης γύρω γύρω είναι τρεις χιλιάδες εξακόσιοι στάδιοι, που μας κάνουν εξήντα σχοίνους, όσο είναι δηλαδή το πλάτος της ίδιας της παραθαλάσσιας Αιγύπτου· η λίμνη είναι μακρουλή προς βορρά και νότο, και το βάθος της στο μεγαλύτερό του σημείο είναι πενήντα οργιές. [2.149.2] Ότι είναι έργο των χεριών, ότι την έχουν σκάψει δηλαδή, η λίμνη το δείχνει από μόνη της. Γιατί στο κέντρο της περίπου είναι στημένες δυο πυραμίδες που περισσεύουν πάνω από το νερό πενήντα οργιές, ενώ άλλο τόσο είναι το μέρος τους το χτισμένο κάτω από το νερό, και πάνω στην καθεμιά είναι ένας πέτρινος κολοσσός καθισμένος σε θρόνο. [2.149.3] Έτσι, οι πυραμίδες είναι εκατό οργιές, που ισοδυναμούν με έναν στάδιο τεσσάρων πλέθρων, αφού η κάθε οργιά είναι έξι πόδια ή τέσσερις πήχες, τα πόδια τέσσερις παλάμες και οι πήχες έξι παλάμες. [2.149.4] Το νερό ωστόσο δεν υπάρχει από μόνο του μέσα στη λίμνη (αφού ο τόπος εκεί είναι φοβερά άνυδρος), αλλά έρχεται με διώρυγα από τον Νείλο και έξι μήνες κυλάει μέσα στη λίμνη, έξι μήνες βγαίνει πάλι έξω, στον Νείλο. [2.149.5] Όταν το νερό κυλάει προς τα έξω, τους έξι αυτούς μήνες η λίμνη δίνει στο βασίλειο από τα ψάρια ένα ασημένιο τάλαντο την ημέρα, και όταν το νερό μπαίνει μέσα στη λίμνη, είκοσι μνες.
[2.150.1] Οι ντόπιοι μού είπαν ακόμη ότι η λίμνη αυτή, κάτω από τη γη, φτάνει και ώς τη Σύρτη, στη Λιβύη, στρίβοντας δυτικά, στα μεσόγεια, δίπλα στο βουνό πάνω από τη Μέμφιδα. [2.150.2] Επειδή όμως δεν έβλεπα πουθενά το χώμα που είχε βγει απ᾽ αυτό το έργο, μου γεννήθηκαν απορίες, και ρώτησα τους περίοικους της λίμνης πού βρισκόταν το χώμα που είχε βγει από εκεί. Μου είπαν λοιπόν πού το είχαν μεταφέρει και με έπεισαν αμέσως, δεδομένου ότι ήξερα από αφηγήσεις ότι και στη Νίνο της Ασσυρίας είχε συμβεί κάτι παρόμοιο. [2.150.3] Ο Σαρδανάπαλος δηλαδή, ο βασιλιάς της Νίνου, είχε μεγάλα πλούτη που φυλάγονταν σε υπόγεια θησαυροφυλάκια, και κάποιοι κλέφτες σκέφτηκαν να τα σηκώσουν. Αρχίζοντας λοιπόν από τα σπίτια τους, με κατεύθυνση προς τα βασιλικά ανάκτορα, έσκαβαν οι κλέφτες κάτω από τη γη, και το χώμα που έβγαινε από το λαγούμι, όταν νύχτωνε, το έριχναν στον ποταμό Τίγρητα που κυλάει κοντά στη Νίνο, ώσπου κατόρθωσαν αυτό που ήθελαν. [2.150.4] Το ίδιο άκουσα ότι έγινε και με το όρυγμα για τη λίμνη στην Αίγυπτο, μόνο που δεν έγινε νύχτα αλλά ημέρα· έσκαβαν δηλαδή και οι Αιγύπτιοι και κουβαλούσαν το χώμα στον Νείλο κι αυτός το έπαιρνε και το σκόρπιζε μετά. Έτσι λοιπόν λέγεται ότι ανοίχτηκε αυτή η λίμνη.