Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΗΡΟΔΟΤΟΣ

Ἱστορίαι (2.31.1-2.34.2)

[2.31.1] Μέχρι μέν νυν τεσσέρων μηνῶν πλόου καὶ ὁδοῦ γινώσκεται ὁ Νεῖλος πάρεξ τοῦ ἐν Αἰγύπτῳ ῥεύματος· τοσοῦτοι γὰρ συμβαλλομένῳ μῆνες εὑρίσκονται ἀναισιμούμενοι ἐξ Ἐλεφαντίνης πορευομένῳ ἐς τοὺς αὐτομόλους τούτους· ῥέει δὲ ἀπὸ ἑσπέρης τε καὶ [ἡλίου] δυσμέων. τὸ δὲ ἀπὸ τοῦδε οὐδεὶς ἔχει σαφέως φράσαι· ἔρημος γάρ ἐστι ἡ χώρη αὕτη ὑπὸ καύματος. [2.32.1] ἀλλὰ τάδε μὲν ἤκουσα ἀνδρῶν Κυρηναίων φαμένων ἐλθεῖν τε ἐπὶ τὸ Ἄμμωνος χρηστήριον καὶ ἀπικέσθαι ἐς λόγους Ἐτεάρχῳ τῷ Ἀμμωνίων βασιλέϊ, καί κως ἐκ λόγων ἄλλων ἀπικέσθαι ἐς λέσχην περὶ τοῦ Νείλου, ὡς οὐδεὶς αὐτοῦ οἶδε τὰς πηγάς, καὶ τὸν Ἐτέαρχον φάναι ἐλθεῖν κοτε παρ᾽ αὐτὸν Νασαμῶνας ἄνδρας. [2.32.2] τὸ δὲ ἔθνος τοῦτο ἐστὶ μὲν Λιβυκόν, νέμεται δὲ τὴν Σύρτιν τε καὶ τὴν πρὸς ἠῶ χώρην τῆς Σύρτιος οὐκ ἐπὶ πολλόν. [2.32.3] ἀπικομένους δὲ τοὺς Νασαμῶνας καὶ εἰρωτωμένους εἴ τι ἔχουσι πλέον λέγειν περὶ τῶν ἐρήμων τῆς Λιβύης, φάναι παρὰ σφίσι γενέσθαι ἀνδρῶν δυναστέων παῖδας ὑβριστάς, τοὺς ἄλλα τε μηχανᾶσθαι ἀνδρωθέντας περισσὰ καὶ δὴ καὶ ἀποκληρῶσαι πέντε ἑωυτῶν ὀψομένους τὰ ἔρημα τῆς Λιβύης, καὶ εἴ τι πλέον ἴδοιεν τῶν τὰ μακρότατα ἰδομένων. [2.32.4] τῆς γὰρ Λιβύης τὰ μὲν κατὰ τὴν βορηίην θάλασσαν ἀπ᾽ Αἰγύπτου ἀρξάμενοι μέχρι Σολόεντος ἄκρης, ἣ τελευτᾷ τῆς Λιβύης, παρήκουσι παρὰ πᾶσαν Λίβυες καὶ Λιβύων ἔθνεα πολλά, πλὴν ὅσον Ἕλληνες καὶ Φοίνικες ἔχουσι· τὰ δὲ ὑπὲρ θαλάσσης τε καὶ τῶν ἐπὶ θάλασσαν κατηκόντων ἀνθρώπων, [τὰ κατύπερθε] θηριώδης ἐστὶ ἡ Λιβύη· τὰ δὲ κατύπερθε τῆς θηριώδεος ψάμμος τέ ἐστι καὶ ἄνυδρος δεινῶς καὶ ἔρημος πάντων. [2.32.5] ἐπεὶ ὦν τοὺς νεηνίας ἀποπεμπομένους ὑπὸ τῶν ἡλίκων, ὕδατί τε καὶ σιτίοισι εὖ ἐξηρτυμένους, ἰέναι τὰ πρῶτα μὲν διὰ τῆς οἰκεομένης, ταύτην δὲ διεξελθόντας ἐς τὴν θηριώδεα ἀπικέσθαι, ἐκ δὲ ταύτης τὴν ἔρημον διεξιέναι τὴν ὁδὸν ποιευμένους πρὸς ζέφυρον ἄνεμον, [2.32.6] διεξελθόντας δὲ χῶρον πολλὸν ψαμμώδεα καὶ ἐν πολλῇσι ἡμέρῃσι ἰδεῖν δή κοτε δένδρεα ἐν πεδίῳ πεφυκότα, καί σφεας προσελθόντας ἅπτεσθαι τοῦ ἐπεόντος ἐπὶ τῶν δενδρέων καρποῦ, ἁπτομένοισι δέ σφι ἐπελθεῖν ἄνδρας σμικρούς, μετρίων ἐλάσσονας ἀνδρῶν, λαβόντας δὲ ἄγειν σφέας· φωνῆς δὲ οὔτε τι τῆς ἐκείνων τοὺς Νασαμῶνας γινώσκειν οὔτε τοὺς ἄγοντας τῶν Νασαμώνων. [2.32.7] ἄγειν τε δὴ αὐτοὺς δι᾽ ἑλέων μεγίστων, καὶ διεξελθόντας ταῦτα ἀπικέσθαι ἐς πόλιν ἐν τῇ πάντας εἶναι τοῖσι ἄγουσι τὸ μέγαθος ἴσους, χρῶμα δὲ μέλανας. παρὰ δὲ τὴν πόλιν ῥέειν ποταμὸν μέγαν, ῥέειν δὲ ἀπὸ ἑσπέρης αὐτὸν πρὸς ἥλιον ἀνατέλλοντα, φαίνεσθαι δὲ ἐν αὐτῷ κροκοδείλους. [2.33.1] ὁ μὲν δὴ τοῦ Ἀμμωνίου Ἐτεάρχου λόγος ἐς τ‹οσ›οῦτό μοι δεδηλώσθω, πλὴν ὅτι ἀπονοστῆσαί τε ἔφασκε τοὺς Νασαμῶνας, ὡς οἱ Κυρηναῖοι ἔλεγον, καὶ ἐς τοὺς οὗτοι ἀπίκοντο ἀνθρώπους, γόητας εἶναι ἅπαντας. [2.33.2] τὸν δὲ δὴ ποταμὸν τοῦτον τὸν παραρρέοντα καὶ Ἐτέαρχος συνεβάλλετο εἶναι Νεῖλον, καὶ δὴ καὶ ὁ λόγος οὕτω αἱρέει. ῥέει γὰρ ἐκ Λιβύης ὁ Νεῖλος καὶ μέσην τάμνων Λιβύην· καὶ ὡς ἐγὼ συμβάλλομαι τοῖσι ἐμφανέσι τὰ μὴ γινωσκόμενα τεκμαιρόμενος, τῷ Ἴστρῳ ἐκ τῶν ἴσων μέτρων ὁρμᾶται. [2.33.3] Ἴστρος τε γὰρ ποταμὸς ἀρξάμενος ἐκ Κελτῶν καὶ Πυρήνης πόλιος ῥέει μέσην σχίζων τὴν Εὐρώπην οἱ δὲ Κελτοί εἰσι ἔξω Ἡρακλέων στηλέων, ὁμουρέουσι δὲ Κυνησίοισι, οἳ ἔσχατοι πρὸς δυσμέων οἰκέουσι τῶν ἐν τῇ Εὐρώπῃ κατοικημένων. [2.33.4] τελευτᾷ δὲ ὁ Ἴστρος ἐς θάλασσαν ῥέων τὴν τοῦ Εὐξείνου πόντου διὰ πάσης Εὐρώπης, τῇ Ἰστρίην οἱ Μιλησίων οἰκέουσι ἄποικοι. [2.34.1] ὁ μὲν δὴ Ἴστρος, ῥέει γὰρ δι᾽ οἰκεομένης, πρὸς πολλῶν γινώσκεται, περὶ δὲ τῶν τοῦ Νείλου πηγέων οὐδεὶς ἔχει λέγειν· ἀοίκητός τε γὰρ καὶ ἔρημός ἐστι ἡ Λιβύη δι᾽ ἧς ῥέει. περὶ δὲ τοῦ ῥεύματος αὐτοῦ, ἐπ᾽ ὅσον μακρότατον ἱστορεῦντα ἦν ἐξικέσθαι, εἴρηται· ἐκδιδοῖ δὲ ἐς Αἴγυπτον. ἡ δὲ Αἴγυπτος τῆς ὀρεινῆς Κιλικίης μάλιστά κῃ ἀντίη κεῖται. [2.34.2] ἐνθεῦτεν δὲ ἐς Σινώπην τὴν ἐν τῷ Εὐξείνῳ πόντῳ πέντε ἡμερέων ἰθέα ὁδὸς εὐζώνῳ ἀνδρί· ἡ δὲ Σινώπη τῷ Ἴστρῳ ἐκδιδόντι ἐς θάλασσαν ἀντίον κεῖται. οὕτω τὸν Νεῖλον δοκέω διὰ πάσης τῆς Λιβύης διεξιόντα ἐξισοῦσθαι τῷ Ἴστρῳ. Νείλου μέν νυν πέρι τοσαῦτα εἰρήσθω.

[2.31.1] Εκτός από το ρεύμα του όσο βρίσκεται στην Αίγυπτο, ο Νείλος είναι γνωστός για διάστημα τεσσάρων μηνών με ταξίδι στον ποταμό και πεζοπορία: αν κάνει κανείς τον λογαριασμό, τόσους μήνες θέλει όποιος πηγαίνει από την Ελεφαντίνη ώς τους αυτομόλους. Ο ποταμός κυλάει από τη μεριά όπου βασιλεύει ο ήλιος, από την δύση. Από εκεί και πέρα όμως, κανένας δεν έχει να πει τίποτε ξεκάθαρο· γιατί ο τόπος αυτός είναι έρημος εξαιτίας της μεγάλης ζέστης.
[2.32.1] Νά όμως τί άκουσα από κάτι Κυρηναίους που μου είπαν ότι είχαν πάει στο μαντείο του Άμμωνα όπου συζήτησαν με τον Ετέαρχο, βασιλιά των Αμμωνίων, και η κουβέντα τους πέρασε κάπως από διάφορα άλλα θέματα στον Νείλο και ότι κανένας δεν γνωρίζει τις πηγές του, και ο Ετέαρχος τους είπε ότι τον επισκέφτηκαν κάποτε κάτι Νασαμώνες, [2.32.2] έθνος λιβυκό που κατοικούν στη Σύρτη και σε μικρή περιοχή ανατολικά της Σύρτης. [2.32.3] Φτάσανε λοιπόν οι Νασαμώνες και όταν ρωτήθηκαν αν έχουν να πουν τίποτε παραπάνω από τα γνωστά για τις ερήμους της Λιβύης, αυτοί απάντησαν ότι ανάμεσά τους υπήρχαν κάτι γιοι σπουδαίων προσώπων, αναιδέστατοι, οι οποίοι, όταν ανδρώθηκαν, σκαρφίστηκαν πολλά και διάφορα, αλλά και τούτο: έβαλαν κλήρο, πέντε από αυτούς να εξερευνήσουν τις ερήμους της Λιβύης και να δουν ό,τι μπορούσαν πέρα από τα μακρινότερα μέρη που άλλοι είχαν δει. [2.32.4] Γιατί στην περιοχή της Λιβύης προς τη βορινή θάλασσα, από την Αίγυπτο ώς το ακρωτήριο Σολόεντα, όπου τελειώνει η Λιβύη, κατοικούν παντού Λίβυοι, πλήθος έθνη λιβυκά, εκτός βέβαια από τα μέρη που κατέχουν οι Έλληνες και οι Φοίνικες· αλλά πέρα από τη θάλασσα και από τους ανθρώπους που κατοικούν κοντά στη θάλασσα, η Λιβύη είναι γεμάτη θηρία· και πέρα από την περιοχή των θηρίων είναι όλο άμμος, φοβερή ξηρασία και δεν υπάρχει ψυχή. [2.32.5] Ξαπόστειλαν λοιπόν τους νεαρούς οι συνομήλικοί τους, γερά εφοδιασμένους με νερό και τρόφιμα, κι αυτοί πήγανε πρώτα στην κατοικημένη περιοχή, τη διασχίσανε, φτάσανε στην περιοχή των θηρίων, από εκεί περάσανε στην έρημο, ακολουθώντας κατεύθυνση προς τον ζέφυρο, [2.32.6] και αφού είχαν διατρέξει μια μεγάλη αμμώδη περιοχή, ύστερα από πολλές ημέρες, είδαν κάποτε δέντρα φυτρωμένα σ᾽ ένα πλάτωμα· πλησίασαν λοιπόν να κόψουν τους καρπούς που κρέμονταν από τα δέντρα, και καθώς τους έκοβαν, έπεσαν απάνω τους κάτι κοντοί άνθρωποι, με ανάστημα κάτω από το μέτριο, τους έπιασαν και τους πήραν μαζί τους· ούτε οι Νασαμώνες γνώριζαν καθόλου τη γλώσσα αυτών των ανθρώπων ούτε αυτοί που τους πήραν μαζί τους τη γλώσσα των Νασαμώνων· [2.32.7] τους οδήγησαν λοιπόν μέσα από μεγάλα έλη, και αφού τα πέρασαν, έφτασαν σε μια πόλη όπου όλοι είχαν το ίδιο ανάστημα με τους απαγωγείς, και μαύρο χρώμα. Κοντά σ᾽ αυτή την πόλη κυλάει μεγάλος ποταμός, και κυλάει από τη δύση προς την ανατολή, και μέσα του φαίνονται κροκόδειλοι.
[2.33.1] Δεν έχω άλλα να αναφέρω για την αφήγηση του Ετεάρχου του Αμμωνίου, παρεκτός ότι οι Νασαμώνες, καθώς είπε και καθώς μου είπαν οι Κυρηναίοι, γύρισαν στην πατρίδα τους και ότι στον τόπο όπου πήγαν, όλοι οι άνθρωποι είναι μάγοι. [2.33.2] Όσο για τον ποταμό που κυλάει εκεί γύρω, ο Ετέαρχος είχε κι αυτός τη γνώμη ότι είναι ο Νείλος, πράγμα που το αποδείχνει και η λογική. Γιατί ο Νείλος ξεκινάει από τη Λιβύη, κόβει τη Λιβύη στη μέση, και όπως εγώ συμπεραίνω κρίνοντας εκείνα που δεν ξέρουμε από τα φανερά, κάνει την ίδια διαδρομή όπως και ο Ίστρος. [2.33.3] Ο ποταμός Ίστρος ξεκινάει από τη χώρα των Κελτών και από την πόλη Πυρήνη και κόβει στη μέση την Ευρώπη· αυτοί οι Κελτοί βρίσκονται πέρα από τις Στήλες του Ηρακλέους και συνορεύουν με τους Κυνησίους, που κατοικούν στα μακρινότερα κατοικημένα δυτικά μέρη της Ευρώπης· [2.33.4] και καταλήγει ο Ίστρος, κυλώντας μέσα από την Ευρώπη ολόκληρη, στη θάλασσα του Εύξεινου Πόντου, στην Ιστρία, όπου κατοικούν άποικοι από τη Μίλητο.
[2.34.1] Ο Ίστρος λοιπόν, επειδή κυλάει μέσα από κατοικημένους τόπους, είναι γνωστός σε πολλούς, ενώ για τις πηγές του Νείλου κανένας δεν ξέρει να πει τίποτε· γιατί η Λιβύη, όπου κυλάει ο Νείλος, είναι ακατοίκητη και έρημη. Για το ρεύμα του όμως, όσο μακρύτερα μπόρεσαν να φτάσουν οι έρευνές μου, είπα τα σχετικά· καταλήγει λοιπόν ο Νείλος στην Αίγυπτο. Και η Αίγυπτος βρίσκεται απέναντι σχεδόν στην ορεινή Κιλικία. [2.34.2] Από εκεί ώς τη Σινώπη, στον Εύξεινο Πόντο, χρειάζεται κανείς, όταν δεν είναι φορτωμένος, πέντε ημερών δρόμο· και η Σινώπη βρίσκεται απέναντι στο σημείο όπου ο Ίστρος εκβάλλει στη θάλασσα. Νομίζω συνεπώς ότι ο Νείλος, που διατρέχει ολόκληρη τη Λιβύη, είναι ίσος με τον Ίστρο. Σχετικά με τον Νείλο λοιπόν αρκούν τα όσα είπα.