[1.125.1] Σαν τ᾽ άκουσε αυτά ο Κύρος, σκεφτόταν ποιός θα ήταν ο καταλληλότερος τρόπος για να πείσει τους Πέρσες να ξεσηκωθούν· ύστερα από σκέψη κατέληξε πως τα παρακάτω μέτρα εξυπηρετούν καλύτερα το σκοπό του και τα έβαλε αμέσως σε πράξη: [1.125.2] Έγραψε σ᾽ ένα γράμμα αυτά που ήθελε, κι ύστερα κάλεσε τους Πέρσες σε συνέλευση· εκεί ανοίγοντας το γράμμα τούς το διάβαζε και τους είπε πως ο Αστυάγης τον ορίζει στρατηγό των Περσών. «Τώρα», μίλησε κι είπε, «σας παραγγέλλω, Πέρσες, να παρουσιαστεί καθένας σας κρατώντας από ᾽να δρεπάνι». Αυτή ήταν η παραγγελία του Κύρου. [1.125.3] Οι Πέρσες είναι χωρισμένοι σε πολλές φυλές. Από αυτές ο Κύρος μάζεψε μερικές και τις έπεισε να αποστατήσουν από τους Μήδους. Είναι αυτές —από όπου εξαρτώνται κι όλοι οι άλλοι Πέρσες— οι εξής: Οι Πασαργάδες, οι Μαράφιοι, οι Μάσπιοι. Ανάμεσά τους οι καλύτεροι είναι οι Πασαργάδες· σ᾽ αυτούς ανήκει και το γένος των Αχαιμενιδών, από όπου βγαίνουν και οι βασιλιάδες των Περσών. [1.125.4] Άλλες φυλές των Περσών είναι οι ακόλουθες: οι Πανθιαλαίοι, οι Δηρουσιαίοι, οι Γερμάνιοι· όλοι αυτοί είναι γεωργοί, ενώ οι άλλοι βοσκοί: οι Δάοι δηλαδή, οι Μάρδοι, οι Δροπικοί, οι Σαγάρτιοι.
[1.126.1] Όταν παρουσιάστηκαν όλοι κρατώντας το δρεπάνι που είπαμε, τότε ο Κύρος (γιατί υπήρχε στην Περσία ένας τόπος γεμάτος αγκάθια, που το μήκος του και το πλάτος του έφταναν τα δεκαοχτώ στάδια ή το πολύ τα είκοσι) — αυτόν λοιπόν το χώρο τούς πρόσταξε ο Κύρος να τον ξεκαθαρίσουν μέσα σε μια μέρα. [1.126.2] Όταν οι Πέρσες έφεραν σε πέρας το έργο που τους έβαλε, έδωσε δεύτερη παραγγελία ο Κύρος: την άλλη μέρα να ξαναρθούν, αφού πρώτα λουστούν. Στο μεταξύ ο Κύρος μάζεψε στο ίδιο μέρος όλα τα κατσίκια, τα πρόβατα και τα βόδια του πατέρα του, τα έσφαξε και ετοιμαζόταν να υποδεχτεί τον περσικό στρατό με κρασί και άλλα φαγώσιμα, από τα καλύτερα. [1.126.3] Όταν την άλλη μέρα ήρθαν οι Πέρσες, τους είπε να στρωθούν στο λιβάδι, και το φαγοπότι άρχισε. Όταν σηκώθηκαν από το φαγητό, ο Κύρος τους ρώτησε τί προτιμούσαν περισσότερο: αυτό που είχαν χθες ή αυτό που είχαν σήμερα. [1.126.4] Κι αυτοί ομολόγησαν πως ανάμεσα στα δύο είναι η διαφορά μεγάλη, γιατί η χθεσινή μέρα ήταν γι᾽ αυτούς γεμάτη μόχθο, ενώ η σημερινή γεμάτη αγαθά. Πιάστηκε ο Κύρος από τα λόγια τους αυτά και τους ξεσκέπασε όλο του το σχέδιο, λέγοντας: [1.126.5] «Άνδρες Πέρσες, αυτή είναι πράγματι η κατάστασή σας· αν όμως θελήσετε να με ακούσετε, θα χαίρεστε κι αυτά κι άλλα πολλά αγαθά, δίχως να χρειάζεται να μοχθείτε όπως οι δούλοι· αν όμως δε θελήσετε να μ᾽ ακούσετε, σας περιμένουν μόχθοι σαν τον χθεσινό αναρίθμητοι. [1.126.6] Λοιπόν ακούστε με τώρα τί σας λέω, αποκτήσετε την ελευθερία σας. Γιατί και εγώ θαρρώ πως από θεία τύχη γεννήθηκα, για να πάρω την υπόθεση αυτή στα χέρια μου, και για σας πάλι έχω τη γνώμη πως δεν αξίζετε λιγότερο από τους Μήδους, ούτε στα άλλα ούτε και στον πόλεμο. Αφού λοιπόν τα πράγματα είναι έτσι, ξεσηκωθείτε εναντίον του Αστυάγη το γρηγορότερο».
[1.127.1] Οι Πέρσες, τώρα που βρήκαν προστάτη, μετά χαράς ζητούσαν την ελευθερία τους, γιατί κι από παλιά το έφερναν βαριά που ήσαν υποταγμένοι στους Μήδους. Ο Αστυάγης όμως, μόλις πληροφορήθηκε τις ενέργειες του Κύρου, έστειλε αγγελιοφόρο του και τον καλούσε να ᾽ρθει. [1.127.2] Αλλά εκείνος παράγγειλε στον αγγελιοφόρο να πάει και να του πει ότι θα φτάσει ο Κύρος γρηγορότερα απ᾽ ό,τι το επιθυμούσε ο Αστυάγης. Σαν τα άκουσε αυτά τα λόγια ο Αστυάγης, εξόπλισε όλους τους Μήδους και όρισε στρατηγό τους —σαν να του χτύπησε ο θεός τα φρένα— τον Άρπαγο, ξεχνώντας τί του είχε κάνει παλιότερα. [1.127.3] Κι όταν κινώντας οι Μήδοι έσμιξαν με τους Πέρσες, μερικοί από αυτούς πολεμούσαν, όσοι δεν ήταν μπασμένοι στο σχέδιο, άλλοι πήγαιναν με το μέρος των Περσών, κι οι πιο πολλοί παρατούσανε τον πόλεμο και το έβαζαν στα πόδια.
[1.128.1] Έτσι ο στρατός των Μήδων διαλύθηκε ατιμωτικά, και ευθύς ως το έμαθε ο Αστυάγης, είπε απειλώντας τον Κύρο: «Και μολαταύτα ο Κύρος δεν θα το χαρεί». [1.128.2] Τόσα είπε μόνον, και πρώτα πρώτα σούβλισε τους ονειροκρίτες μάγους, που τον έπεισαν να αφήσει ελεύθερο τον Κύρο· ύστερα εξόπλισε όσους Μήδους τού απόμειναν στην πόλη, νέους και γέρους. [1.128.3] Βγήκε μ᾽ αυτούς στον πόλεμο, και πάνω στη μάχη με τους Πέρσες νικήθηκε, πιάστηκε ο ίδιος ο Αστυάγης αιχμάλωτος κι έχασε και το στρατό που είχε μαζί του.
[1.129.1] Ήταν πια αιχμάλωτος ο Αστυάγης, όταν παρουσιάστηκε μπροστά του ο Άρπαγος, που του έδειχνε την χαιρεκακία του και τον χλεύαζε λέγοντάς του κι άλλα πολλά για να του πληγώσει την ψυχή, κι ακόμη τον ρωτούσε (αναφέροντας το δείπνο που του πρόσφερε εκείνος φιλεύοντάς τον με τις σάρκες του παιδιού του) πώς του φαινόταν που ήταν τώρα δούλος αντί για βασιλιάς. [1.129.2] Και εκείνος τον κοίταξε στα μάτια και τον ρώτησε αν είναι το κατόρθωμα του Κύρου έργο δικό του. Ο Άρπαγος ομολόγησε πως ναι, αυτός προσωπικά έγραψε το γράμμα· λοιπόν μπορεί να θεωρείται το έργο δικό του. [1.129.3] Τότε ο Αστυάγης τού έδειξε με επιχειρήματα ότι είναι ο πιο αδέξιος και ο πιο άδικος από όλους τους ανθρώπους: ο πιο αδέξιος, γιατί μολονότι είχε την ευκαιρία να γίνει ο ίδιος βασιλιάς, αν πράγματι με δική του πρωτοβουλία έγινε αυτό που έγινε, άφησε να πέσει η εξουσία σ᾽ άλλα χέρια· ο πιο άδικος, γιατί εξαιτίας του δείπνου, οδήγησε τους Μήδους στη σκλαβιά. [1.129.4] Γιατί, αν έπρεπε οπωσδήποτε να πάρει τη βασιλεία κάποιος άλλος και να μην την κρατήσει ο ίδιος ο Άρπαγος, θα ήταν δικαιότερο να προσφέρει αυτό το αγαθό σ᾽ έναν από τους Μήδους και όχι σ᾽ έναν Πέρση. Πως τώρα οι Μήδοι, δίχως να φταίνε γι᾽ αυτό, έγιναν δούλοι από κύριοι που ήσαν, ενώ οι Πέρσες, που ήσαν πριν δούλοι των Μήδων, έγιναν τώρα οι κύριοί τους.
[1.130.1] Έτσι ο Αστυάγης, που βασίλευσε τριάντα πέντε χρόνια, έχασε τη βασιλεία, και οι Μήδοι υπέκυψαν στους Πέρσες, εξαιτίας της σκληρότητάς του· κυβέρνησαν την Ασία πάνω από τον Άλη ποταμό εκατόν είκοσι οχτώ χρόνια, εκτός από εκείνα που ήσαν κύριοι οι Σκύθες. [1.130.2] Αργότερα μετάνιωσαν γι᾽ αυτό που έκαναν και ξεσηκώθηκαν εναντίον του Δαρείου· μ᾽ όλο όμως το ξεσήκωμά τους, και πάλι υποτάχτηκαν, αφού πρώτα νικήθηκαν σε μια μάχη. Στην εποχή ωστόσο αυτή, στα χρόνια δηλαδή του Αστυάγη, οι Πέρσες και ο Κύρος επαναστάτησαν εναντίον των Μήδων, και από τότε έγιναν κύριοι της Ασίας. [1.130.3] Όσο για τον Αστυάγη, ο Κύρος δεν τον πείραξε άλλο, μόνο τον είχε κοντά του, ωσότου πέθανε. Έτσι γεννήθηκε ο Κύρος κι ανατράφηκε κι έγινε βασιλιάς· και μετά, όπως το ανέφερα και πιο πάνω, υπέταξε τον Κροίσο, που άρχισε πρώτος το άδικο. Ύστερα από την καταστροφή του Κροίσου, ο Κύρος έγινε κύριος όλης της Ασίας.