Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΗΡΟΔΟΤΟΣ

Ἱστορίαι (4.118.1-4.142.1)

[4.118.1] Ἐπὶ τούτων ὦν τῶν καταλεχθέντων ἐθνέων τοὺς βασιλέας ἁλισμένους ἀπικόμενοι τῶν Σκυθέων οἱ ἄγγελοι ἔλεγον ἐκδιδάσκοντες ὡς ὁ Πέρσης, ἐπειδή οἱ τὰ ἐν τῇ ἠπείρῳ τῇ ἑτέρῃ πάντα κατέστραπται, γέφυραν ζεύξας ἐπὶ τῷ αὐχένι τοῦ Βοσπόρου διαβέβηκε ἐς τήνδε τὴν ἤπειρον, διαβὰς δὲ καὶ καταστρεψάμενος Θρήικας γεφυροῖ ποταμὸν Ἴστρον, βουλόμενος καὶ τάδε πάντα ὑπ᾽ ἑωυτῷ ποιήσασθαι. [4.118.2] Ὑμεῖς ὦν μηδενὶ τρόπῳ ἐκ τοῦ μέσου κατήμενοι περιίδητε ἡμέας διαφθαρέντας, ἀλλὰ τὠυτὸ νοήσαντες ἀντιάζωμεν τὸν ἐπιόντα. οὐκ ὦν ποιήσετε ταῦτα; ἡμεῖς μὲν πιεζόμενοι ἢ ἐκλείψομεν τὴν χώρην ἢ μένοντες ὁμολογίῃ χρησόμεθα. [4.118.3] τί γὰρ πάθωμεν μὴ βουλομένων ὑμέων τιμωρέειν; ὑμῖν δὲ οὐδὲν ἐπὶ τούτῳ ἔσται ἐλαφρότερον· ἥκει γὰρ ὁ Πέρσης οὐδέν τι μᾶλλον ἐπ᾽ ἡμέας ἢ οὐ καὶ ἐπ᾽ ὑμέας, οὐδέ οἱ καταχρήσει ἡμέας καταστρεψαμένῳ ὑμέων ἀπέχεσθαι. [4.118.4] μέγα δὲ ὑμῖν λόγων τῶνδε μαρτύριον ἐρέομεν· εἰ γὰρ ἐπ᾽ ἡμέας μούνους ἐστρατηλάτεε ὁ Πέρσης τείσασθαι τῆς πρόσθε δουλοσύνης βουλόμενος, χρῆν αὐτὸν πάντων τῶν ἄλλων ἀπεχόμενον ἰέναι οὕτω ἐπὶ τὴν ἡμετέρην, καὶ ἂν ἐδήλου πᾶσι ὡς ἐπὶ Σκύθας ἐλαύνει καὶ οὐκ ἐπὶ τοὺς ἄλλους. [4.118.5] νῦν δὲ ἐπείτε τάχιστα διέβη ‹ἐς› τήνδε τὴν ἤπειρον, τοὺς αἰεὶ ἐμποδὼν γινομένους ἡμεροῦται πάντας. τούς τε δὴ ἄλλους ἔχει ὑπ᾽ ἑωυτῷ Θρήικας καὶ δὴ καὶ τοὺς ἡμῖν ἐόντας πλησιοχώρους Γέτας. [4.119.1] ταῦτα Σκυθέων ἐπαγγελλομένων ἐβουλεύοντο οἱ βασιλέες οἱ ἀπὸ τῶν ἐθνέων ἥκοντες, καί σφεων ἐσχίσθησαν αἱ γνῶμαι. ὁ μὲν Γελωνὸς καὶ ὁ Βουδῖνος καὶ ὁ Σαυρομάτης κατὰ τὠυτὸ γενόμενοι ὑπεδέκοντο Σκύθῃσι τιμωρήσειν, ὁ δὲ Ἀγάθυρσος καὶ Νευρὸς καὶ Ἀνδροφάγος καὶ οἱ τῶν Μελαγχλαίνων καὶ Ταύρων τάδε Σκύθῃσι ὑπεκρίναντο· [4.119.2] Εἰ μὲν μὴ ὑμεῖς ἔατε οἱ πρότερον ἀδικήσαντες Πέρσας καὶ ἄρξαντες πολέμου, τούτων δεόμενοι τῶν νῦν δέεσθε λέγειν τε ἂν ἐφαίνεσθε ἡμῖν ὀρθά, καὶ ἡμεῖς ὑπακούσαντες τὠυτὸ ἂν ὑμῖν ἐπρήσσομεν. [4.119.3] νῦν δὲ ὑμεῖς τε ἐς τὴν ἐκείνων ἐσβαλόντες γῆν ἄνευ ἡμέων ἐπεκρατέετε Περσέων ὅσον χρόνον ὑμῖν ὁ θεὸς παρεδίδου, καὶ ἐκεῖνοι, ἐπεί σφεας ὡυτὸς θεὸς ἐγείρει, τὴν ὁμοίην ὑμῖν ἀποδιδοῦσι. [4.119.4] ἡμεῖς δὲ οὔτε τι τότε ἠδικήσαμεν τοὺς ἄνδρας τούτους οὐδὲν οὔτε νῦν πρότεροι πειρησόμεθα ἀδικέειν. ἢν μέντοι ἐπίῃ καὶ ἐπὶ τὴν ἡμετέρην ἄρξῃ τε ἀδικέων, καὶ ἡμεῖς οὐ πεισόμεθα. μέχρι δὲ τοῦτο ἴδωμεν, μενέομεν παρ᾽ ἡμῖν αὐτοῖσι· ἥκειν γὰρ δοκέομεν οὐκ ἐπ᾽ ἡμέας Πέρσας, ἀλλ᾽ ἐπὶ τοὺς αἰτίους τῆς ἀδικίης γενομένους.
[4.120.1] Ταῦτα ὡς ἀπενειχθέντα ἐπύθοντο οἱ Σκύθαι, ἐβουλεύοντο ἰθυμαχίην μὲν μηδεμίαν ποιέεσθαι ἐκ τοῦ ἐμφανέος, ὅτε δή σφι οὗτοί γε σύμμαχοι οὐ προσεγίνοντο, ὑπεξιόντες δὲ καὶ ὑπεξελαύνοντες τὰ φρέατα τὰ παρεξίοιεν αὐτοὶ καὶ τὰς κρήνας συγχοῦν, τὴν ποίην τε ἐκ τῆς γῆς ἐκτρίβειν, διχοῦ σφέας διελόντες. [4.120.2] καὶ πρὸς μὲν τὴν μίαν τῶν μοιρέων, τῆς ἐβασίλευε Σκώπασις, προσχωρέειν Σαυρομάτας· τούτους μὲν δὴ ὑπάγειν, ἢν ἐπὶ τοῦτο τράπηται ὁ Πέρσης, ἰθὺ Τανάϊδος ποταμοῦ παρὰ τὴν Μαιῆτιν λίμνην ὑποφεύγοντας, ἀπελαύνοντός τε τοῦ Πέρσεω ἐπιόντας διώκειν. αὕτη μέν σφι μία ἦν μοῖρα τῆς βασιληίης τεταγμένη ταύτην τὴν ὁδὸν ἥ περ εἴρηται. [4.120.3] τὰς δὲ δύο τῶν βασιληίων, τήν τε μεγάλην τῆς ἦρχε Ἰδάνθυρσος καὶ τὴν τρίτην τῆς ἐβασίλευε Τάξακις, συνελθούσας ἐς τὠυτὸ καὶ Γελωνῶν τε καὶ Βουδίνων προσγενομένων, ἡμέρης καὶ τούτους ὁδῷ προέχοντας τῶν Περσέων ὑπεξάγειν, ὑπιόντας τε καὶ ποιεῦντας τὰ βεβουλευμένα. [4.120.4] πρῶτα μέν νυν ὑπάγειν σφέας ἰθὺ τῶν χωρέων τῶν ἀπειπαμένων τὴν σφετέρην συμμαχίην, ἵνα καὶ τούτους ἐκπολεμώσωσι· εἰ δὲ μὴ ἑκόντες γε ὑπέδυσαν τὸν πόλεμον τὸν πρὸς Πέρσας, ἀλλ᾽ ἀέκοντας ἐκπολεμῶσαι· μετὰ δὲ τοῦτο ὑποστρέφειν ἐς τὴν σφετέρην καὶ ἐπιχειρέειν, ἢν δὴ βουλευομένοισι δοκέῃ. [4.121.1] ταῦτα οἱ Σκύθαι βουλευσάμενοι ὑπηντίαζον τὴν Δαρείου στρατιήν, προδρόμους ἀποστείλαντες τῶν ἱππέων τοὺς ἀρίστους. τὰς δὲ ἁμάξας ἐν τῇσί σφι διαιτᾶτο τὰ τέκνα τε καὶ αἱ γυναῖκες πάσαι, καὶ τὰ πρόβατα πάντα, πλὴν ὅσα σφι ἐς φορβὴν ἱκανὰ ἦν, τοσαῦτα ὑπολιπόμενοι τὰ ἄλλα ἅμα τῇσι ἁμάξῃσι προέπεμψαν, ἐντειλάμενοι αἰεὶ τὸ πρὸς βορέω ἐλαύνειν. [4.122.1] ταῦτα μὲν δὴ προεκομίζετο, τῶν δὲ Σκυθέων οἱ πρόδρομοι ὡς εὗρον τοὺς Πέρσας ὅσον τε τριῶν ἡμερέων ὁδὸν ἀπέχοντας ἀπὸ τοῦ Ἴστρου, οὗτοι μὲν τούτους εὑρόντες ἡμέρης ὁδῷ προέχοντες ἐστρατοπεδεύοντο τὰ ἐκ τῆς γῆς φυόμενα λεαίνοντες. [4.122.2] οἱ δὲ Πέρσαι ὡς εἶδον ἐπιφανεῖσαν τῶν Σκυθέων τὴν ἵππον, ἐπήισαν κατὰ στίβον αἰεὶ ὑπαγόντων. καὶ ἔπειτα (πρὸς γὰρ τὴν μίαν τῶν μοιρέων ἴθυσαν) οἱ Πέρσαι ἐδίωκον πρὸς ἠῶ τε καὶ τοῦ Τανάϊδος. [4.122.3] διαβάντων δὲ τούτων τὸν Τάναϊν ποταμὸν οἱ Πέρσαι ἐπιδιαβάντες ἐδίωκον, ἐς ὃ τῶν Σαυροματέων τὴν χώρην διεξελθόντες ἀπίκοντο ἐς τὴν τῶν Βουδίνων. [4.123.1] ὅσον μὲν δὴ χρόνον οἱ Πέρσαι ἤισαν διὰ τῆς Σκυθικῆς καὶ τῆς Σαυρομάτιδος χώρης, οἱ δὲ εἶχον οὐδὲν σίνεσθαι, ἅτε τῆς χώρης ἐούσης χέρσου· ἐπείτε δὲ ἐς τὴν τῶν Βουδίνων χώρην ἐσέβαλον, ἐνθαῦτα δὴ ἐντυχόντες τῷ ξυλίνῳ τείχεϊ, ἐκλελοιπότων τῶν Βουδίνων καὶ κεκενωμένου τοῦ τείχεος πάντων, ἐνέπρησαν αὐτό. [4.123.2] τοῦτο δὲ ποιήσαντες εἵποντο αἰεὶ τὸ πρόσω κατὰ στίβον, ἐς ὃ διεξελθόντες ταύτην ἐς τὴν ἔρημον ἀπίκοντο. ἡ δὲ ἔρημος αὕτη ὑπὸ οὐδαμῶν νέμεται ἀνδρῶν, κεῖται δὲ ὑπὲρ τῆς Βουδίνων χώρης, ἐοῦσα πλῆθος ἑπτὰ ἡμερέων ὁδοῦ. [4.123.3] ὑπὲρ δὲ τῆς ἐρήμου Θυσσαγέται οἰκέουσι, ποταμοὶ δὲ ἐξ αὐτῶν τέσσερες μεγάλοι ῥέοντες διὰ Μαιητέων ἐκδιδοῦσι ἐς τὴν λίμνην τὴν καλεομένην Μαιῆτιν, τοῖσι οὐνόματα κεῖται τάδε, Λύκος, Ὄαρος, Τάναϊς, Σύργις. [4.124.1] ἐπεὶ ὦν ὁ Δαρεῖος ἦλθε ἐς τὴν ἔρημον, παυσάμενος τοῦ δρόμου ἵδρυσε τὴν στρατιὴν ἐπὶ ποταμῷ Ὀάρῳ. τοῦτο δὲ ποιήσας ὀκτὼ τείχεα ἐτείχεε μεγάλα, ἴσον ἀπ᾽ ἀλλήλων ἀπέχοντα, σταδίους ὡς ἑξήκοντα μάλιστά κῃ, τῶν ἔτι ἐς ἐμὲ τὰ ἐρείπια σόα ἦν. [4.124.2] ἐν ᾧ δὲ οὗτος πρὸς ταῦτα ἐτράπετο, οἱ διωκόμενοι Σκύθαι περιελθόντες τὰ κατύπερθε ὑπέστρεφον ἐς τὴν Σκυθικήν. ἀφανισθέντων δὲ τούτων τὸ παράπαν, ὡς οὐκέτι ἐφαντάζοντό σφι, οὕτω δὴ ὁ Δαρεῖος τείχεα μὲν ἐκεῖνα ἡμίεργα μετῆκε, αὐτὸς δὲ ὑποστρέψας ἤιε πρὸς ἑσπέρην, δοκέων τούτους τε πάντας τοὺς Σκύθας εἶναι καὶ πρὸς ἑσπέρην σφέας φεύγειν. [4.125.1] ἐλαύνων δὲ τὴν ταχίστην τὸν στρατὸν ὡς ἐς τὴν Σκυθικὴν ἀπίκετο, ἐνέκυρσε ἀμφοτέρῃσι τῇσι μοίρῃσι τῶν Σκυθέων, ἐντυχὼν δὲ ἐδίωκε ὑπεκφέροντας ἡμέρης ὁδῷ. [4.125.2] καί οὐ γὰρ ἀνίει ἐπιὼν ὁ Δαρεῖος, οἱ Σκύθαι κατὰ τὰ βεβουλευμένα ὑπέφευγον ἐς τῶν ἀπειπαμένων τὴν σφετέρην συμμαχίην, πρώτην δὲ ἐς τῶν Μελαγχλαίνων τὴν γῆν. [4.125.3] ὡς δὲ ἐσβαλόντες τούτους ἐτάραξαν οἵ τε Σκύθαι καὶ οἱ Πέρσαι, κατηγέοντο οἱ Σκύθαι ἐς τῶν Ἀνδροφάγων τοὺς χώρους, ταραχθέντων δὲ καὶ τούτων ὑπῆγον ἐπὶ τὴν Νευρίδα, ταρασσομένων δὲ καὶ τούτων ἤισαν ὑποφεύγοντες οἱ Σκύθαι ἐς τοὺς Ἀγαθύρσους. [4.125.4] Ἀγάθυρσοι δὲ ὁρῶντες καὶ τοὺς ὁμούρους φεύγοντας ὑπὸ Σκυθέων καὶ τεταραγμένους, πρὶν ἤ σφι ἐμβαλεῖν τοὺς Σκύθας πέμψαντες κήρυκα ἀπηγόρευον Σκύθῃσι μὴ ἐπιβαίνειν τῶν σφετέρων οὔρων, προλέγοντες ὡς εἰ πειρήσονται ἐσβαλλόντες, σφίσι πρῶτα διαμαχήσονται. [4.125.5] Ἀγάθυρσοι μὲν προείπαντες ταῦτα ἐβοήθεον ἐπὶ τοὺς οὔρους, ἐρύκειν ἐν νόῳ ἔχοντες τοὺς ἐπιόντας· Μελάγχλαινοι δὲ καὶ Ἀνδροφάγοι καὶ Νευροὶ ἐσβαλόντων τῶν Περσέων ἅμα Σκύθῃσι οὔτε πρὸς ἀλκὴν ἐτράποντο ἐπιλαθόμενοί τε τῆς ἀπειλῆς ἔφευγον αἰεὶ τὸ πρὸς βορέω ἐς τὴν ἔρημον τεταραγμένοι. [4.125.6] οἱ δὲ Σκύθαι ἐς μὲν τοὺς Ἀγαθύρσους οὐκέτι ἀπείπαντας ἀπικνέοντο, οἱ δὲ ἐκ τῆς Νευρίδος χώρης ἐς τὴν σφετέρην κατηγέοντο τοῖσι Πέρσῃσι. [4.126.1] ὡς δὲ πολλὸν τοῦτο ἐγίνετο καὶ οὐκ ἐπαύετο, πέμψας Δαρεῖος ἱππέα παρὰ τὸν Σκυθέων βασιλέα Ἰδάνθυρσον ἔλεγε τάδε· Δαιμόνιε ἀνδρῶν, τί φεύγεις αἰεί, ἐξεόν τοι τῶνδε τὰ ἕτερα ποιέειν; εἰ μὲν γὰρ ἀξιόχρεος δοκέεις εἶναι σεωυτῷ τοῖσι ἐμοῖσι πρήγμασι ἀντιωθῆναι, σὺ δὲ στάς τε καὶ παυσάμενος πλάνης μάχεσθαι· εἰ δὲ συγγινώσκεαι εἶναι ἥσσων, σὺ δὲ καὶ οὕτω παυσάμενος τοῦ δρόμου δεσπότῃ τῷ σῷ δῶρα φέρων γῆν τε καὶ ὕδωρ ἐλθὲ ἐς λόγους. [4.127.1] πρὸς ταῦτα ὁ Σκυθέων βασιλεὺς Ἰδάνθυρσος ἔλεγε τάδε· Οὕτω τὸ ἐμὸν ἔχει, ὦ Πέρσα· ἐγὼ οὐδένα κω ἀνθρώπων δείσας ἔφυγον οὔτε πρότερον οὔτε νῦν σὲ φεύγω· οὐδέ τι νεώτερόν εἰμι ποιήσας νῦν ἢ καὶ ἐν εἰρήνῃ ἐώθεα ποιέειν. [4.127.2] ὅ τι δὲ οὐκ αὐτίκα μάχομαί τοι, ἐγὼ καὶ τοῦτο σημανέω· ἡμῖν οὔτε ἄστεα οὔτε γῆ πεφυτευμένη ἔστι, τῶν πέρι δείσαντες μὴ ἁλῷ ἢ καρῇ ταχύτερον ἂν ὑμῖν συμμίσγοιμεν ἐς μάχην· εἰ δὲ δέοι πάντως ἐς τοῦτο κατὰ τάχος ἀπικνέεσθαι, τυγχάνουσι ἡμῖν ἐόντες τάφοι πατρώιοι. [4.127.3] φέρετε, τούτους ἀνευρόντες συγχέειν πειρᾶσθε αὐτούς, καὶ γνώσεσθε τότε εἴτε ὑμῖν μαχησόμεθα περὶ τῶν τάφων εἴτε καὶ οὐ μαχησόμεθα. πρότερον δέ, ἢν μὴ ἡμέας λόγος αἱρῇ, οὐ συμμείξομέν τοι. [4.127.4] ἀμφὶ μὲν μάχῃ τοσαῦτα εἰρήσθω, δεσπότας δὲ ἐμοὺς ἐγὼ Δία τε νομίζω τὸν ἐμὸν πρόγονον καὶ Ἱστίην τὴν Σκυθέων βασίλειαν μούνους εἶναι. σοὶ δὲ ἀντὶ μὲν δώρων γῆς τε καὶ ὕδατος δῶρα πέμψω τοιαῦτα οἷα σοὶ πρέπει ἐλθεῖν, ἀντὶ δὲ τοῦ ὅτι δεσπότης ἔφησας εἶναι ἐμός, κλαίειν λέγω. [τοῦτό ἐστι ἡ ἀπὸ Σκυθέων ῥῆσις.] [4.128.1] ὁ μὲν δὴ κῆρυξ οἰχώκεε ἀγγελέων ταῦτα Δαρείῳ, οἱ δὲ Σκυθέων βασιλέες ἀκούσαντες τῆς δουλοσύνης τὸ οὔνομα ὀργῆς ἐπλήσθησαν. [4.128.2] τὴν μὲν δὴ μετὰ Σαυροματέων μοῖραν ταχθεῖσαν, τῆς ἦρχε Σκώπασις, πέμπουσι Ἴωσι κελεύοντες ἐς λόγους ἀπικέσθαι, τούτοισι οἳ τὸν Ἴστρον ἐζευγμένον ἐφρούρεον· αὐτῶν δὲ τοῖσι ὑπολειπομένοισι ἔδοξε πλανᾶν μὲν μηκέτι Πέρσας, σῖτα δὲ ἑκάστοτε ἀναιρεομένοισι ἐπιτίθεσθαι. νωμῶντες ὦν σῖτα ἀναιρεομένους τοὺς Δαρείου ἐποίευν τὰ βεβουλευμένα. [4.128.3] ἡ μὲν δὴ ἵππος τὴν ἵππον αἰεὶ τρέπεσκε ἡ τῶν Σκυθέων, οἱ δὲ τῶν Περσέων ἱππόται φεύγοντες ἐσέπιπτον ἐς τὸν πεζόν, ὁ δὲ πεζὸς ἂν ἐπεκούρεε· οἱ δὲ Σκύθαι ἐσαράξαντες τὴν ἵππον ὑπέστρεφον, τὸν πεζὸν φοβεόμενοι. ἐποιεῦντο δὲ καὶ τὰς νύκτας παραπλησίας προσβολὰς οἱ Σκύθαι. [4.129.1] τὸ δὲ τοῖσι Πέρσῃσί τε ἦν σύμμαχον καὶ τοῖσι Σκύθῃσι ἀντίξοον ἐπιτιθεμένοισι τῷ Δαρείου στρατοπέδῳ, θῶμα μέγιστον ἐρέω, τῶν τε ὄνων ἡ φωνὴ καὶ τῶν ἡμιόνων τὸ εἶδος. [4.129.2] οὔτε γὰρ ὄνον οὔτε ἡμίονον γῆ ἡ Σκυθικὴ φέρει, ὡς καὶ πρότερόν μοι δεδήλωται· οὐδὲ ἔστι ἐν τῇ Σκυθικῇ πάσῃ χώρῃ τὸ παράπαν οὔτε ὄνος οὔτε ἡμίονος διὰ τὰ ψύχεα. ὑβρίζοντες ὦν οἱ ὄνοι ἐτάρασσον τὴν ἵππον τῶν Σκυθέων. [4.129.3] πολλάκις δὲ ἐπελαυνόντων ἐπὶ τοὺς Πέρσας μεταξὺ ὅκως ἀκούσειαν οἱ ἵπποι τῶν ὄνων τῆς φωνῆς, ἐταράσσοντό τε ὑποστρεφόμενοι καὶ ἐν θώματι ἔσκον, ὀρθὰ ἱστάντες τὰ ὦτα, ἅτε οὔτε ἀκούσαντες πρότερον φωνῆς τοιαύτης οὔτε ἰδόντες [τὸ] εἶδος. ταῦτα μέν νυν ἐπὶ σμικρόν τι ἐφέροντο τοῦ πολέμου. [4.130.1] οἱ δὲ Σκύθαι ὅκως τοὺς Πέρσας ἴδοιεν τεθορυβημένους, ἵνα παραμένοιέν τε ἐπὶ πλέω χρόνον ἐν τῇ Σκυθικῇ καὶ παραμένοντες ἀνιῴατο τῶν πάντων ἐπιδευέες ἐόντες, ἐποίευν τοιάδε· ὅκως τῶν προβάτων τῶν σφετέρων αὐτῶν καταλίποιεν μετὰ τῶν νομέων, αὐτοὶ ἂν ὑπεξήλαυνον ἐς ἄλλον χῶρον· οἱ δὲ ἂν Πέρσαι ἐπελθόντες λάβεσκον τὰ πρόβατα καὶ λαβόντες ἐπῄροντο ἂν τῷ πεποιημένῳ. [4.131.1] πολλάκις δὲ τοιούτου γινομένου τέλος Δαρεῖός τε ἐν ἀπορίῃσι εἴχετο καὶ οἱ Σκυθέων βασιλέες μαθόντες τοῦτο ἔπεμπον κήρυκα δῶρα Δαρείῳ φέροντα ὄρνιθά τε καὶ μῦν καὶ βάτραχον καὶ ὀϊστοὺς πέντε. [4.131.2] Πέρσαι δὲ τὸν φέροντα τὰ δῶρα ἐπειρώτεον τὸν νόον τῶν διδομένων· ὁ δὲ οὐδὲν ἔφη οἱ ἐπεστάλθαι ἄλλο ἢ δόντα τὴν ταχίστην ἀπαλλάσσεσθαι· αὐτοὺς δὲ τοὺς Πέρσας ἐκέλευε, εἰ σοφοί εἰσι, γνῶναι τὸ θέλει τὰ δῶρα λέγειν. ταῦτα ἀκούσαντες οἱ Πέρσαι ἐβουλεύοντο. [4.132.1] Δαρείου μέν νυν ἡ γνώμη ἦν Σκύθας ἑωυτῷ διδόναι σφέας τε αὐτοὺς καὶ γῆν τε καὶ ὕδωρ, εἰκάζων τῇδε, ὡς μῦς μὲν ἐν γῇ γίνεται καρπὸν τὸν αὐτὸν ἀνθρώπῳ σιτεόμενος, βάτραχος δὲ ἐν ὕδατι, ὄρνις δὲ μάλιστα οἶκε ἵππῳ, τοὺς δὲ ὀϊστοὺς ὡς τὴν ἑωυτῶν ἀλκὴν παραδιδοῦσι. [4.132.2] αὕτη μὲν Δαρείῳ ἀπεδέδεκτο ἡ γνώμη, συνεστήκεε δὲ ταύτῃ τῇ γνώμῃ ἡ Γωβρύεω, τῶν ἀνδρῶν τῶν ἑπτὰ ἑνὸς τῶν τὸν μάγον κατελόντων, εἰκάζοντος τὰ δῶρα λέγειν· [4.132.3] Ἢν μὴ ὄρνιθες γενόμενοι ἀναπτῆσθε ἐς τὸν οὐρανόν, ὦ Πέρσαι, ἢ μύες γενόμενοι κατὰ τῆς γῆς καταδύητε, ἢ βάτραχοι γενόμενοι ἐς τὰς λίμνας ἐσπηδήσητε, οὐκ ἀπονοστήσετε ὀπίσω ὑπὸ τῶνδε τῶν τοξευμάτων βαλλόμενοι. [4.133.1] Πέρσαι μὲν δὴ οὕτω τὰ δῶρα εἴκαζον, ἡ δὲ Σκυθέων μία μοῖρα ἡ ταχθεῖσα πρότερον μὲν παρὰ τὴν Μαιῆτιν λίμνην φρουρέειν, τότε δὲ ἐπὶ τὸν Ἴστρον Ἴωσι ἐς λόγους ἐλθεῖν, ὡς ἀπίκετο ἐπὶ τὴν γέφυραν, ἔλεγε τάδε· [4.133.2] Ἄνδρες Ἴωνες, ἐλευθερίην ἥκομεν ὑμῖν φέροντες, ἤν πέρ γε ἐθέλητε ἐσακούειν. πυνθανόμεθα γὰρ Δαρεῖον ἐντείλασθαι ὑμῖν ἑξήκοντα ἡμέρας μούνας φρουρήσαντας τὴν γέφυραν, αὐτοῦ μὴ παραγενομένου ἐν τούτῳ τῷ χρόνῳ, ἀπαλλάσσεσθαι ἐς τὴν ὑμετέρην. [4.133.3] νῦν ὦν ὑμεῖς τάδε ποιεῦντες ἐκτὸς μὲν ἔσεσθε πρὸς ἐκείνου αἰτίης, ἐκτὸς δὲ πρὸς ἡμέων· τὰς προκειμένας ἡμέρας παραμείναντες τὸ ἀπὸ τούτου ἀπαλλάσσεσθε. οὗτοι μέν νυν ὑποδεξαμένων Ἰώνων ποιήσειν ταῦτα ὀπίσω τὴν ταχίστην ἠπείγοντο, [4.134.1] Πέρσῃσι δὲ μετὰ τὰ δῶρα [τὰ] ἐλθόντα Δαρείῳ ἀντετάχθησαν οἱ ὑπολειφθέντες Σκύθαι πεζῷ καὶ ἵπποισι ὡς συμβαλέοντες. τεταγμένοισι δὲ τοῖσι Σκύθῃσι λαγὸς ἐς τὸ μέσον διήιξε· τῶν δὲ ὡς ἕκαστοι ὥρων τὸν λαγὸν ἐδίωκον. ταραχθέντων δὲ τῶν Σκυθέων καὶ βοῇ χρεωμένων εἴρετο ὁ Δαρεῖος τῶν ἀντιπολεμίων τὸν θόρυβον· πυθόμενος δέ σφεας τὸν λαγὸν διώκοντας εἶπε ἄρα πρὸς τούς περ ἐώθεε καὶ τὰ ἄλλα λέγειν· [4.134.2] Οὗτοι ὧνδρες ἡμέων πολλὸν καταφρονέουσι, καί μοι νῦν φαίνεται Γωβρύης εἶπαι περὶ τῶν Σκυθικῶν δώρων ὀρθῶς. ὡς ὦν οὕτω ἤδη δοκεόντων καὶ αὐτῷ μοι ἔχειν, βουλῆς ἀγαθῆς δεῖ ὅκως ἀσφαλέως ἡ κομιδὴ ἡμῖν ἔσται τὸ ὀπίσω. πρὸς ταῦτα Γωβρύης εἶπε· Ὦ βασιλεῦ, ἐγὼ σχεδὸν μὲν καὶ λόγῳ ἠπιστάμην τούτων τῶν ἀνδρῶν τὴν ἀπορίην, ἐλθὼν δὲ μᾶλλον ἐξέμαθον, ὁρῶν αὐτοὺς ἐμπαίζοντας ἡμῖν. [4.134.3] νῦν ὦν μοι δοκέει, ἐπεὰν τάχιστα νὺξ ἐπέλθῃ, ἐκκαύσαντας τὰ πυρὰ ὡς ἐώθαμεν καὶ ἄλλοτε ποιέειν, τῶν στρατιωτέων τοὺς ἀσθενεστάτους ἐς τὰς ταλαιπωρίας ἐξαπατήσαντας καὶ τοὺς ὄνους πάντας καταδήσαντας ἀπαλλάσσεσθαι, πρὶν ἢ καὶ ἐπὶ τὸν Ἴστρον ἰθῦσαι Σκύθας λύσοντας τὴν γέφυραν, ἢ καί τι Ἴωσι δόξαι τὸ ἡμέας οἷόν τε ἔσται ἐξεργάσασθαι. [4.135.1] Γωβρύης μὲν ταῦτα συνεβούλευε, μετὰ δὲ νύξ τε ἐγένετο καὶ Δαρεῖος ἐχρᾶτο τῇ γνώμῃ ταύτῃ· τοὺς μὲν καματηροὺς τῶν ἀνδρῶν καὶ τῶν ἦν ἐλάχιστος ἀπολλυμένων λόγος, καὶ τοὺς ὄνους πάντας καταδήσας κατέλιπε αὐτοῦ ταύτῃ ἐν τῷ στρατοπέδῳ· [4.135.2] κατέλιπε δὲ τούς τε ὄνους καὶ τοὺς ἀσθενέας τῆς στρατιῆς τῶνδε εἵνεκεν, ἵνα οἱ μὲν ὄνοι βοὴν παρέχωνται· οἱ δὲ ἄνθρωποι ἀσθενείης μὲν εἵνεκεν κατελείποντο, προφάσιος δὲ τῆσδε δηλαδή, ‹ὡς› αὐτὸς μὲν σὺν τῷ καθαρῷ τοῦ στρατοῦ ἐπιθήσεσθαι μέλλοι τοῖσι Σκύθῃσι, οὗτοι δὲ τὸ στρατόπεδον τοῦτον τὸν χρόνον ῥυοίατο. [4.135.3] ταῦτα τοῖσι ὑπολειπομένοισι ὑποθέμενος ὁ Δαρεῖος καὶ πυρὰ ἐκκαύσας τὴν ταχίστην ἠπείγετο ἐπὶ τὸν Ἴστρον. οἱ δὲ ὄνοι ἐρημωθέντες τοῦ ὁμίλου οὕτω δὴ μᾶλλον πολλῷ ἵεσαν τῆς φωνῆς, ἀκούσαντες δὲ οἱ Σκύθαι τῶν ὄνων πάγχυ κατὰ χώρην ἤλπιζον τοὺς Πέρσας εἶναι. [4.136.1] ἡμέρης δὲ γενομένης γνόντες οἱ ὑπολειφθέντες ὡς προδεδομένοι εἶεν ὑπὸ Δαρείου, χεῖράς τε προετείνοντο τοῖσι Σκύθῃσι καὶ ἔλεγον τὰ κατήκοντα· οἱ δὲ ὡς ἤκουσαν ταῦτα, τὴν ταχίστην συστραφέντες, αἵ τε δύο μοῖραι τῶν Σκυθέων καὶ ἡ μετὰ Σαυροματέων καὶ Βουδῖνοι καὶ Γελωνοί, ἐδίωκον τοὺς Πέρσας ἰθὺ τοῦ Ἴστρου. [4.136.2] ἅτε δὲ τοῦ Περσικοῦ μὲν τοῦ πολλοῦ ἐόντος πεζοῦ στρατοῦ καὶ τὰς ὁδοὺς οὐκ ἐπισταμένου ὥστε οὐ τετμημένων [τῶν] ὁδῶν, τοῦ δὲ Σκυθικοῦ ἱππότεω καὶ τὰ σύντομα τῆς ὁδοῦ ἐπισταμένου, ἁμαρτόντες ἀλλήλων, ἔφθησαν πολλῷ οἱ Σκύθαι τοὺς Πέρσας ἐπὶ τὴν γέφυραν ἀπικόμενοι. [4.136.3] μαθόντες δὲ τοὺς Πέρσας οὔκω ἀπιγμένους ἔλεγον πρὸς τοὺς Ἴωνας ἐόντας ἐν τῇσι νηυσί· Ἄνδρες Ἴωνες, αἵ τε ἡμέραι ὑμῖν τοῦ ἀριθμοῦ διοίχηνται καὶ οὐ ποιέετε δίκαια ἔτι παραμένοντες. [4.136.4] ἀλλ᾽ ἐπεὶ πρότερον δειμαίνοντες ἐμένετε, νῦν λύσαντες τὸν πόρον τὴν ταχίστην ἄπιτε χαίροντες ἐλεύθεροι, θεοῖσί τε καὶ Σκύθῃσι εἰδότες χάριν. τὸν δὲ πρότερον ἐόντα ὑμέων δεσπότην ἡμεῖς παραστησόμεθα οὕτως ὥστε ἐπὶ μηδαμοὺς ἔτι ἀνθρώπους αὐτὸν στρατεύσεσθαι. [4.137.1] πρὸς ταῦτα Ἴωνες ἐβουλεύοντο. Μιλτιάδεω μὲν τοῦ Ἀθηναίου, στρατηγέοντος καὶ τυραννεύοντος Χερσονησιτέων τῶν ἐν Ἑλλησπόντῳ, ἦν γνώμη πείθεσθαι Σκύθῃσι καὶ ἐλευθεροῦν Ἰωνίην, [4.137.2] Ἱστιαίου δὲ τοῦ Μιλησίου ἐναντίη ταύτῃ, λέγοντος ὡς νῦν μὲν διὰ Δαρεῖον ἕκαστος αὐτῶν τυραννεύει πόλιος, τῆς Δαρείου δὲ δυνάμιος καταιρεθείσης οὔτε αὐτὸς Μιλησίων οἷός τε ἔσεσθαι ἄρχειν οὔτε ἄλλον οὐδένα οὐδαμῶν· βουλήσεσθαι γὰρ ἑκάστην τῶν πολίων δημοκρατέεσθαι μᾶλλον ἢ τυραννεύεσθαι. [4.137.3] Ἱστιαίου δὲ γνώμην ταύτην ἀποδεικνυμένου αὐτίκα πάντες ἦσαν τετραμμένοι πρὸς ταύτην τὴν γνώμην, πρότερον τὴν Μιλτιάδεω αἱρεόμενοι. [4.138.1] ἦσαν δὲ οὗτοι οἱ διαφέροντές τε τὴν ψῆφον καὶ ἐόντες λόγου πρὸς βασιλέος, Ἑλλησποντίων μὲν τύραννοι Δάφνις τε Ἀβυδηνὸς καὶ Ἵπποκλος Λαμψακηνὸς καὶ Ἡρόφαντος Παριηνὸς καὶ Μητρόδωρος Προκοννήσιος καὶ Ἀρισταγόρης Κυζικηνὸς καὶ Ἀρίστων Βυζάντιος· [4.138.2] οὗτοι μὲν [ἦσαν] οἱ ἐξ Ἑλλησπόντου, ἀπ᾽ Ἰωνίης δὲ Στράττις τε Χῖος καὶ Αἰάκης Σάμιος καὶ Λαοδάμας Φωκαιεὺς καὶ Ἱστιαῖος Μιλήσιος, τοῦ ἦν γνώμη ἡ προκειμένη ἐναντίη τῇ Μιλτιάδεω· Αἰολέων δὲ παρῆν λόγιμος μοῦνος Ἀρισταγόρης Κυμαῖος. [4.139.1] οὗτοι ὦν ἐπείτε τὴν Ἱστιαίου αἱρέοντο γνώμην, ἔδοξέ σφι πρὸς ταύτῃ τάδε ἔργα τε καὶ ἔπεα προσθεῖναι, τῆς μὲν γεφύρης λύειν τὰ κατὰ τοὺς Σκύθας ἐόντα, λύειν δὲ ὅσον τόξευμα ἐξικνέεται, ἵνα καὶ ποιέειν τι δοκέωσι ποιεῦντες μηδὲν καὶ οἱ Σκύθαι μὴ πειρῴατο βιώμενοι [καὶ βουλόμενοι] διαβῆναι τὸν Ἴστρον κατὰ τὴν γέφυραν, εἰπεῖν τε λύοντας τῆς γεφύρης τὸ ἐς τὴν Σκυθικὴν ἔχον ὡς πάντα ποιήσουσι τὰ Σκύθῃσί ἐστι ἐν ἡδονῇ. [4.139.2] ταῦτα μὲν προσέθηκαν τῇ γνώμῃ, μετὰ δὲ ἐκ πάντων ὑπεκρίνατο Ἱστιαῖος τάδε λέγων· Ἄνδρες Σκύθαι, χρηστὰ ἥκετε φέροντες καὶ ἐς καιρὸν ἐπείγεσθε· καὶ τά τε ἀπ᾽ ὑμέων ἡμῖν χρηστῶς ὁδοῦται καὶ τὰ ἀπ᾽ ἡμέων ἐς ὑμέας ἐπιτηδέως ὑπηρετέεται. ὡς γὰρ ὁρᾶτε, καὶ λύομεν τὸν πόρον καὶ προθυμίην πᾶσαν ἕξομεν, θέλοντες εἶναι ἐλεύθεροι. [4.139.3] ἐν ᾧ δὲ ἡμεῖς τάδε λύομεν, ὑμέας καιρός ἐστι δίζησθαι ἐκείνους, εὑρόντας δὲ ὑπέρ τε ἡμέων καὶ ὑμέων αὐτῶν τείσασθαι οὕτω ὡς κείνους πρέπει. [4.140.1] Σκύθαι μὲν τὸ δεύτερον Ἴωσι πιστεύσαντες λέγειν ἀληθέα ὑπέστρεφον ἐπὶ ζήτησιν τῶν Περσέων καὶ ἡμάρτανον πάσης τῆς ἐκείνων διεξόδου. αἴτιοι δὲ τούτου αὐτοὶ οἱ Σκύθαι ἐγένοντο, τὰς νομὰς τῶν ἵππων τὰς ταύτῃ διαφθείραντες καὶ τὰ ὕδατα συγχώσαντες. [4.140.2] εἰ γὰρ ταῦτα μὴ ἐποίησαν, παρεῖχε ἄν σφι, εἰ ἐβούλοντο, εὐπετέως ἐξευρεῖν τοὺς Πέρσας· νῦν δὲ τά σφι ἐδόκεε ἄριστα βεβουλεῦσθαι, κατὰ ταῦτα ἐσφάλησαν. [4.140.3] Σκύθαι μέν νυν τῆς σφετέρης χώρης τῇ χιλός τε τοῖσι ἵπποισι καὶ ὕδατα ἦν, ταύτῃ διεξιόντες ἐδίζηντο τοὺς ἀντιπολέμους, δοκέοντες καὶ ἐκείνους διὰ τοιούτων τὴν ἀπόδρησιν ποιέεσθαι· οἱ δὲ δὴ Πέρσαι τὸν πρότερον ἑωυτῶν γενόμενον στίβον, τοῦτον φυλάσσοντες ἤισαν καὶ οὕτω μόγις εὗρον τὸν πόρον. [4.140.4] οἷα δὲ νυκτός τε ἀπικόμενοι καὶ λελυμένης τῆς γεφύρης ἐντυχόντες ἐς πᾶσαν ἀρρωδίην ἀπίκοντο μή σφεας οἱ Ἴωνες ἔωσι ἀπολελοιπότες. [4.141.1] ἦν δὲ περὶ Δαρεῖον ἀνὴρ Αἰγύπτιος φωνέων μέγιστον ἀνθρώπων· τοῦτον τὸν ἄνδρα καταστάντα ἐπὶ τοῦ χείλεος τοῦ Ἴστρου ἐκέλευε Δαρεῖος καλέειν Ἱστιαῖον Μιλήσιον. ὁ μὲν δὴ ἐποίεε ταῦτα, Ἱστιαῖος δὲ ἐπακούσας τῷ πρώτῳ κελεύσματι τάς τε νέας ἁπάσας παρεῖχε διαπορθμεύειν τὴν στρατιὴν καὶ τὴν γέφυραν ἔζευξε. [4.142.1] Πέρσαι μὲν ὦν οὕτω ἐκφεύγουσι, Σκύθαι δὲ διζήμενοι καὶ τὸ δεύτερον ἥμαρτον τῶν Περσέων, καὶ τοῦτο μέν, ὡς ἐόντας Ἴωνας ἐλευθέρους, κακίστους τε καὶ ἀνανδροτάτους κρίνουσι εἶναι ἁπάντων ἀνθρώπων, τοῦτο δέ, ὡς δούλων Ἰώνων τὸν λόγον ποιεύμενοι, ἀνδράποδα φιλοδέσποτά φασι εἶναι καὶ ἄδρηστα μάλιστα. ταῦτα μὲν δὴ Σκύθῃσι ἐς Ἴωνας ἀπέρριπται.

[4.118.1] Λοιπόν ο αγγελιοφόροι των Σκυθών έφτασαν στη σύναξη των βασιλιάδων των εθνών που μόλις καταγράψαμε και τους μιλούσαν προσπαθώντας να τους εξηγήσουν ότι ο Πέρσης, αφού στην άλλη ήπειρο, την Ασία, υποδούλωσε όλους τους λαούς, γεφύρωσε το λαιμό του Βοσπόρου και διάβηκε στη δική τους ήπειρο, κι αφού διάβηκε και υποδούλωσε τους Θράκες, κάνει γέφυρα στον ποταμό Ίστρο, θέλοντας να υποτάξει κι όλες τις χώρες της περιοχής μας. [4.118.2] «Έτσι λοιπόν ούτε να περάσει απ᾽ το νου σας η ιδέα να βγείτε από τη μέση, να σταυρώσετε τα χέρια σας και να μας αφήσετε να χαθούμε, αλλά μονοιασμένοι όλοι ν᾽ αντιμετωπίσουμε τον εχθρό που πατά τη γη μας. Λοιπόν, δεν θα τα πράξετε αυτά; Τότε δε μένει σε μας παρά, στενεμένοι, ή ν᾽ αφήσουμε τη χώρα μας και να φύγουμε ή να μείνουμε και να υποταχτούμε με όρους· [4.118.3] γιατί τί άλλο μπορούμε να ελπίζουμε, αν εσείς αρνηθείτε να μας βοηθήσετε; Αλλά ύστερ᾽ απ᾽ αυτά κι εσάς σας περιμένει μοίρα το ίδιο βαριά. Γιατί μ᾽ όση εχθρική διάθεση έρχεται ο Πέρσης εναντίον μας, μ᾽ άλλη τόση κι εναντίον σας, κι ούτε με την κατάκτηση της χώρας μας θα ικανοποιηθεί τόσο, ώστε να σας αφήσει ήσυχους. [4.118.4] Θα σας πούμε ένα μεγάλο επιχείρημα γι᾽ αυτά που λέμε· δηλαδή, αν ο Πέρσης κινούσε για εκστρατεία μονάχα εναντίον μας, θέλοντας να πάρει εκδίκηση για την παλιά του υποδούλωση, έπρεπε να βαδίσει εναντίον της χώρας μας χωρίς ν᾽ αγγίξει κανέναν άλλο, κι έτσι θα έκανε σε όλους φανερό πως κάνει εκστρατεία εναντίον των Σκυθών, όχι κι εναντίον άλλων. [4.118.5] Αντίθετα τώρα, μόλις διάβηκε στην ήπειρό μας, αμέσως βάλθηκε να υποτάζει τους πάντες, κι έτσι έχει κιόλας στην εξουσία του και τους υπόλοιπους Θράκες, αλλά ακόμα και τους γείτονές μας, τους Γέτες».
[4.119.1] Ύστερ᾽ από αυτές τις προτάσεις των Σκυθών, οι βασιλιάδες που είχαν έρθει από τα έθνη αυτά έκαναν σύσκεψη κι οι γνώμες τους μοιράστηκαν στα δύο· από τη μια ο Γελωνός κι ο Βουδίνος κι ο Σαυρομάτης κράτησαν την ίδια στάση, δέχτηκαν να βοηθήσουν τους Σκύθες, κι από την άλλη ο Αγάθυρσος κι ο Νευρός κι ο Ανδροφάγος κι οι βασιλιάδες των Μελαγχλαίνων και των Ταύρων έδωσαν την ακόλουθη απάντηση στους Σκύθες: [4.119.2] «Αν δεν ήσασταν εσείς που πρώτοι κάνατε κακό στους Πέρσες και που πρώτοι τους κηρύξατε πόλεμο, και μας ζητούσατε αυτά που τώρα ζητάτε, τότε τα λόγια σας θα φαίνονταν σωστά κι εμείς θα σας ακούαμε και θα κάναμε ό,τι κι εσείς· [4.119.3] αντίθετα τώρα κι εσείς πατήσατε τη γη τους χωρίς να μας ρωτήσετε κι είχατε στην εξουσία σας τους Πέρσες, για όσο καιρό ο θεός σάς ευνοούσε, κι εκείνοι, καθώς ο ίδιος αυτός θεός τούς παρακίνησε, σας ανταποδίδουν τα ίσα. [4.119.4] Όσο για μας, ούτε τότε κάναμε κάποιο κακό σ᾽ αυτούς τους ανθρώπους ούτε τώρα θα επιχειρήσουμε να τους κάνουμε κακό πρώτοι· αν όμως βαδίσουν κι εναντίον της χώρας μας και μας κάνουν πρώτοι αυτοί κακό, τότε κι εμείς δε θα συμβιβαστούμε· αλλά, ώσπου να ξεκαθαρίσουν όλ᾽ αυτά, εμείς δε βγαίνουμε από τη χώρα μας· καθότι πιστεύουμε πως οι Πέρσες δεν έρχονται εναντίον μας, αλλά εναντίον εκείνων που βρίσκονται στην αρχή της αδικίας».
[4.120.1] Όταν οι απεσταλμένοι γύρισαν κι έφεραν αυτές τις απαντήσεις, οι Σκύθες έκαναν σύσκεψη κι αποφάσισαν, μια και οι άλλοι δεν ήρθαν να τους ενισχύσουν σα σύμμαχοι, να μη δώσουν καμιά μάχη κατά μέτωπο, αλλά ν᾽ αποσύρονται αθόρυβα, και το ιππικό τους να υποχωρεί με αργό ρυθμό, και ρίχνοντας χώμα ν᾽ αχρηστεύουν τα πηγάδια που θα συναντούν στο δρόμο τους, και τις πηγές, και να ρημάζουν τη βλάστηση της γης, χωρισμένοι στα δυο· [4.120.2] και με τη μια μοίρα, που βασιλιάς της ήταν ο Σκώπασης, να ενωθούν οι Σαυρομάτες· λοιπόν αυτοί να κάνουν τακτική υποχώρηση, αν ο Πέρσης στραφεί προς αυτή την κατεύθυνση, κατευθείαν προς τον ποταμό Τάναη, ακολουθώντας στην υποχώρησή τους την ακτή της λίμνης Μαιήτιδας· όμως, έτσι και πάρει ν᾽ αποτραβιέται ο Πέρσης, να του επιτεθούν και να τον καταδιώκουν. Λοιπόν αυτή ήταν η μια μοίρα από τη χώρα των βασιλικών Σκυθών, που διατάχτηκε ν᾽ ακολουθήσει το δρόμο που είπαμε. [4.120.3] Οι άλλες δυο μοίρες της βασιλικής χώρας, και η μεγάλη, που αρχηγός της ήταν ο Ιδάνθυρσος, και η τρίτη, που βασιλιάς της ήταν ο Τάξακης, αποφάσισαν να συγκεντρωθούν στο ίδιο μέρος και να ενισχυθούν με το στρατό των Γελωνών και των Βουδίνων, και, κρατώντας απόσταση δρόμου μιας ημέρας από τους Πέρσες, ν᾽ αποτραβιούνται αργά αργά, τηρώντας κατά την υποχώρησή τους τις αποφάσεις που πάρθηκαν. [4.120.4] Λοιπόν πρώτα να υποχωρούν με κατεύθυνση κατευθείαν προς τις χώρες εκείνων που αρνήθηκαν να γίνουν σύμμαχοί τους, για να τους κάνουν κι αυτούς εμπολέμους (μια και με τη θέλησή τους δεν πήραν απάνω τους τον πόλεμο εναντίον των Περσών, να τους κάνουν τώρα εμπολέμους με το στανιό)· ύστερ᾽ απ᾽ αυτό να γυρίσουν στη χώρα τους και ν᾽ αναλάβουν επίθεση, αν τ᾽ αποφασίσουν, ύστερ᾽ από εκτίμηση της κατάστασης.
[4.121.1] Οι Σκύθες πήραν αυτές τα αποφάσεις και κίνησαν να συναντήσουν το στρατό του Δαρείου, αφού έστειλαν εμπροσθοφυλακή τους πρώτους και καλύτερους απ᾽ το ιππικό. Και τις άμαξες, μες στις οποίες ζούσαν τα παιδιά τους κι όλες οι γυναίκες τους, τις ξαπόστειλαν από πριν, με εντολή να προχωρούν όλο και πιο βορινά, και μαζί κι όλα τα βοσκήματά τους — κράτησαν μόνο όσα χρειάζονταν για την τροφή τους, τόσα μόνο.
[4.122.1] Λοιπόν αυτός ο κόσμος στάλθηκε από πιο πριν μακριά, ενώ η εμπροσθοφυλακή των Σκυθών βρήκε τους Πέρσες να ᾽χουν προχωρήσει δρόμο τριών ημερών από τον Ίστρο· κι από την ώρα που τους βρήκαν, στρατοπέδευαν αφήνοντας απόσταση από τον εχθρό δρόμο μιας μέρας κι αφάνιζαν ό,τι βλάσταινε από τη γη. [4.122.2] Κι οι Πέρσες, όταν φάνηκε το σκυθικό ιππικό και το είδαν, βάδιζαν εναντίον τους ακολουθώντας τα ίχνη τους — κι εκείνοι ολοένα να υποχωρούν. Κατόπι, καθώς οι Πέρσες στράφηκαν εναντίον της μοίρας που ήταν μόνη, συνέχισαν την καταδίωξη προς τ᾽ ανατολικά και προς τον Τάναη. [4.122.3] Κι όταν εκείνοι διάβηκαν τον ποταμό Τάναη, τον διάβηκαν κι οι Πέρσες στο κατόπι τους και τους καταδίωκαν, ώσπου διέσχισαν τη χώρα των Σαυροματών κι έφτασαν στη χώρα των Βουδίνων.
[4.123.1] Όσο καιρό λοιπόν οι Πέρσες διέσχιζαν τη χώρα των Σκυθών και των Σαυροματών, δεν έβρισκαν τίποτε να ρημάξουν, αφού η γη ήταν χέρσα, όταν όμως μπήκαν στη χώρα των Βουδίνων, εκεί λοιπόν βρήκαν στο δρόμο τους το ξύλινο τείχος, που το είχαν εγκαταλείψει οι Βουδίνοι, και, καθώς το τείχος ήταν άδειο εντελώς από υπερασπιστές, του έβαλαν φωτιά. [4.123.2] Ύστερ᾽ απ᾽ αυτό συνέχιζαν την καταδίωξη ολοένα και πιο μπροστά ακολουθώντας τα ίχνη των Σκυθών, ώσπου διάβηκαν απ᾽ άκρη σ᾽ άκρη τη χώρα αυτή κι έφτασαν στην έρημο. Κι η έρημος αυτή είναι εντελώς ακατοίκητη· βρίσκεται πέρα από τη χώρα των Βουδίνων και η έκτασή της είναι δρόμος εφτά ημερών. [4.123.3] Πάνω απ᾽ την έρημο κατοικούν οι Θυσσαγέτες, κι από τη χώρα τους τέσσερες μεγάλοι ποταμοί, που διασχίζουν τη χώρα των Μαιητών, χύνονται στη λίμνη που λέγεται Μαιήτιδα, κι έχουν τα εξής ονόματα: Λύκος, Όαρος, Τάναης, Σύργης.
[4.124.1] Έφτασε λοιπόν ο Δαρείος στην έρημο και τότε σταμάτησε την πορεία και στρατοπέδευσε στις όχθες του ποταμού Οάρου. Κι ύστερ᾽ απ᾽ αυτό άρχισε να χτίζει οχτώ μεγάλα τείχη, αφήνοντας ανάμεσά τους ίση απόσταση, περίπου εξήντα σταδίους, που τα ερείπιά τους σώζονταν ακόμη στην εποχή μου. [4.124.2] Κι ενώ αυτός καταγινόταν μ᾽ αυτά, οι Σκύθες που καταδίωκε, κάνοντας κυκλικό ελιγμό στα βορινότερα, ξαναγυρνούσαν στη Σκυθία. Και καθώς αυτοί είχαν γίνει εντελώς άφαντοι και χάθηκαν απ᾽ τα μάτια του, ο Δαρείος άφησε μισοτελειωμένα εκείνα τα τείχη και κάνοντας μεταβολή πορευόταν προς τα δυτικά, υποθέτοντας πως αυτοί είναι όλοι κι όλοι οι Σκύθες και πως πήραν να φεύγουν προς τα δυτικά.
[4.125.1] Και κάνοντας ταχύτατη προέλαση με το στρατό του έφτασε στη Σκυθία, όπου αμέσως ήρθε σ᾽ επαφή και με τις δύο μοίρες των Σκυθών, κι αφού ήρθε σ᾽ επαφή, καταδίωκε το στρατό τους που υποχωρούσε αφήνοντας απόσταση από τον εχθρό μιας μέρας δρόμο. [4.125.2] Και καθώς ο Δαρείος δε χαλάρωνε την καταδίωξη, οι Σκύθες, σύμφωνα με το σχέδιό τους, υποχωρώντας μπήκαν στις χώρες εκείνων που αρνήθηκαν να συμμαχήσουν μαζί τους, και πρώτα πρώτα στη χώρα των Μελαγχλαίνων. [4.125.3] Με την εισβολή τους Σκύθες και Πέρσες έκαναν τη χώρα αυτή άνω κάτω και κατόπι, οι Σκύθες μπροστά κι οι Πέρσες πίσω τους, πάτησαν τα μέρη των Ανδροφάγων, κι αφού κι αυτούς τους έκαναν άνω κάτω, συνέχισαν την υποχώρησή τους στη χώρα των Νευρών, τους έκαναν κι αυτούς άνω κάτω κι ύστερα οι Σκύθες συνέχισαν την υποχώρησή τους στους Αγαθύρσους. [4.125.4] Κι οι Αγάθυρσοι, βλέποντας τους γείτονές τους να καταδιώκονται από τους Σκύθες και τις χώρες τους να γίνονται άνω κάτω, πριν να εισβάλουν στη χώρα τους οι Σκύθες, έστειλαν κήρυκες κι απαγόρευαν τους Σκύθες να διαβούν τα σύνορά τους, προειδοποιώντας τους πως, αν δοκιμάσουν να κάνουν εισβολή, θ᾽ αναμετρηθούν πρώτα μ᾽ αυτούς. [4.125.5] Λοιπόν οι Αγάθυρσοι, ύστερ᾽ από αυτή την προειδοποίηση, κατευθύνθηκαν βιαστικά προς τα σύνορά τους, με την απόφαση να φράξουν το δρόμο στους εισβολείς, ενώ οι Μελάγχλαινοι και οι Ανδροφάγοι και οι Νευροί, όταν μπήκαν στη χώρα τους οι Πέρσες ταυτόχρονα με τους Σκύθες, όχι μόνο δεν έδειξαν αντρειοσύνη, αλλά ξέχασαν τις φοβέρες τους και πήραν να φεύγουν ολοένα και πιο βορινά, στην έρημο, πανικόβλητοι. [4.125.6] Οι Σκύθες πάλι, ύστερα από την απαγόρευση, δε συνέχισαν την πορεία τους προς τη χώρα των Αγαθύρσων, αλλά από τη χώρα των Νευρών κατευθύνθηκαν προς τη δική τους, μπρος αυτοί και πίσω τους οι Πέρσες.
[4.126.1] Και καθώς αυτό το κυνηγητό άρχισε να παρατραβά και δεν είχε σταματημό, ο Δαρείος έστειλε έναν ιππέα στο βασιλιά των Σκυθών Ιδάνθυρσο και του έλεγε τα εξής: «Άνθρωπε που ᾽χεις το δαίμονα μέσα σου, γιατί ολοένα φεύγεις, ενώ είναι στο χέρι σου να κάνεις το έν᾽ από τούτα τα δύο: δηλαδή, αν πιστεύεις πως είσαι σε θέση ν᾽ αναμετρηθείς με τη στρατιωτική μου δύναμη, τότε μείνε στη θέση σου, σταμάτησε την περιπλάνηση και δώσε μάχη· αν όμως παραδέχεσαι ότι είσαι κατώτερος, και σ᾽ αυτή την περίπτωση επίσης σταμάτησε να τρέχεις και κάνε διαπραγματεύσεις με τον αφέντη σου, δίνοντας γην και ύδωρ».
[4.127.1] Η απάντηση του βασιλιά των Σκυθών Ιδανθύρσου σ᾽ αυτά ήταν η εξής: «Νά τί συμβαίνει με μένα, Πέρση· εγώ ώς τώρα μπροστά σε κανέναν άνθρωπο δεν το ᾽βαλα στα πόδια, ούτε τώρα μπροστά σε σένα το βάζω στα πόδια, ούτε κι έκανα ώς τώρα κάτι διαφορετικό απ᾽ ό,τι συνήθιζα να κάνω τον καιρό της ειρήνης. [4.127.2] Για ποιό λόγο δε δίνω μάχη μαζί σου; κι αυτό θα σου το εξηγήσω· εμείς δεν έχουμε ούτε πολιτείες ούτε γη καλλιεργημένη, ώστε ο φόβος μήπως πέσουν στα χέρια των εχθρών ή ρημαχτούν να μας κάνει να ᾽ρθούμε στα χέρια και να δώσουμε μάχη με σας· αν όμως νιώθετε την ανάγκη οπωσδήποτε να φτάσουμε εκεί το γρηγορότερο, νά, συμβαίνει να υπάρχουν οι τάφοι των προγόνων μας. [4.127.3] Εμπρός λοιπόν, βρείτε τους τάφους αυτούς και κάντε πως τους καταπατάτε, και τότε θα μάθετε αν θα δώσουμε μάχη εναντίον σας για τους τάφους ή δε θα δώσουμε. Πριν όμως απ᾽ αυτό, εκτός αν έχουμε κάποιο λόγο για να τ᾽ αποφασίσουμε, δε θα ᾽ρθούμε στα χέρια μαζί σου. [4.127.4] Λοιπόν, όσο για τη μάχη αρκούν αυτά, κι όσο για αφέντες μου, εγώ αναγνωρίζω μονάχα τον Δία τον προπάτορά μου και την Εστία τη βασίλισσα των Σκυθών. Τέλος, αντί να σου δωρίσω γην και ύδωρ, θα σου δώσω δώρα τέτοια που σου αξίζουν· είπες ακόμα πως είσαι αφέντης μου· σ᾽ αυτό η απάντησή μου είναι: άι στα κομμάτια!»
[4.128.1] Λοιπόν ο κήρυκας πήρε βιαστικά το δρόμο του για να δώσει αυτό το μήνυμα στον Δαρείο, κι οι βασιλιάδες των Σκυθών με το ν᾽ ακούσουν τη λέξη δουλεία έγιναν πυρ και μανία. [4.128.2] Και στέλνουν τη μοίρα του στρατού τους που συμπαρατάχτηκε με τους Σαυρομάτες, με αρχηγό τον Σκώπαση, με την εντολή να έρθει σε συνεννόηση με τους Ίωνες που φρουρούσαν τη γέφυρα του Ίστρου· για το στρατό που έμεινε πίσω, αποφάσισαν να σταματήσει να περιπλανά τους Πέρσες και να κάνει εφόδους εναντίον τους την ώρα που έβγαιναν για ζωοτροφές. Λοιπόν παραμόνευαν πότε οι στρατιώτες του Δαρείου έβγαιναν για ζωοτροφές κι ενεργούσαν σύμφωνα με το σχέδιό τους. [4.128.3] Στις μάχες ιππικού με ιππικό πάντοτε οι Σκύθες τούς έτρεπαν σε φυγή, αλλά οι ιππείς των Περσών στη φευγάλα τους έτρεχαν να καλυφθούν από το πεζικό, και το πεζικό τούς βοηθούσε· κι οι Σκύθες, αφού στρίμωχναν το ιππικό του εχθρού πάνω στο πεζικό του, γυρνούσαν πίσω, γιατί φοβόντουσαν το πεζικό. Παρόμοιες εφόδους έκαναν οι Σκύθες και τη νύχτα.
[4.129.1] Τώρα θα πω το πιο παράξενο σ᾽ όλη αυτή την ιστορία: σύμμαχοι στους Πέρσες και εμπόδιο στους Σκύθες που έκαναν εφόδους στο στρατόπεδο του Δαρείου ήταν οι φωνές των γαϊδουριών και η όψη των μουλαριών. [4.129.2] Γιατί η Σκυθία δεν τρέφει ούτε γαϊδούρια ούτε μουλάρια, όπως έχω αναφέρει παραπάνω, κι ούτε βρίσκεις σ᾽ ολόκληρη τη χώρα των Σκυθών έστω κι ένα γάιδαρο ή ένα μουλάρι, εξαιτίας του κρύου. Λοιπόν, με τ᾽ ανοικονόμητα γκαρίσματά τους τα γαϊδούρια έφερναν αναστάτωση στο ιππικό των Σκυθών, [4.129.3] και πολλές φορές, την ώρα που έκαναν επέλαση εναντίον των Περσών, νά που, με το που άκουαν τη φωνή των γαϊδουριών, τ᾽ άλογά τους έκαναν πίσω τρομαγμένα, και στέκονταν απορημένα με ορθωμένα τ᾽ αυτιά — κι ο λόγος ήταν που δεν είχαν ακούσει προηγουμένως τέτοια φωνή κι ούτε είδαν τέτοια ζώα. Για τους Πέρσες αυτό ήταν μια ανάσα σ᾽ αυτό τον πόλεμο.
[4.130.1] Κι οι Σκύθες, όποτε έβλεπαν τους Πέρσες να τα ᾽χουν χαμένα, για να τους κάνουν να μείνουν περισσότερο καιρό στη Σκυθία, και μένοντας εκεί να τυραννιένται καθώς τους έλειπαν όλα τα πάντα, έκαναν το εξής: άφηναν πίσω μερικά απ᾽ τα κοπάδια τους με τους τσοπάνηδες και, καθώς οι ίδιοι τους αποτραβιούνταν σε άλλο τόπο, οι Πέρσες κάνοντας επιδρομές έπαιρναν τα πρόβατα και παίρνοντάς τα καμάρωναν για το κατόρθωμά τους.
[4.131.1] Το ίδιο περίπου πράμα επαναλήφθηκε πολλές φορές, έτσι που στο τέλος τον Δαρείο τον έζωσαν οι δυσκολίες κι οι βασιλιάδες των Σκυθών μαθαίνοντας αυτό έστειλαν κήρυκα με δώρα στον Δαρείο, ένα πουλί κι ένα ποντίκι κι έναν βάτραχο και πέντε βέλη. [4.131.2] Κι οι Πέρσες ρωτούσαν αυτόν που έφερε τα δώρα τί σημαίνουν αυτά που δόθηκαν· κι αυτός αποκρίθηκε πως μονάχα μια εντολή είχε πάρει, να τα δώσει και στη στιγμή να φύγει, και προκαλούσε τους Πέρσες από μόνοι τους, αν είναι σοφοί, να καταλάβουν τί θέλουν να πουν αυτά δώρα. Ύστερ᾽ απ᾽ αυτή την απάντηση οι Πέρσες έκαναν σύσκεψη.
[4.132.1] Λοιπόν η γνώμη του Δαρείου ήταν ότι οι Σκύθες τού παραδίνονταν και του έδιναν γην και ύδωρ, εξηγώντας έτσι τη συμβολική σημασία τους: πως το ποντίκι ζει στη γη και τρώει τα ίδια γεννήματα με τον άνθρωπο, κι ο βάτραχος στο νερό, ενώ το πουλί μοιάζει πάρα πολύ με το άλογο, κι όσο για τα βέλη, πως οι Σκύθες τού παραδίνουν την πολεμική δύναμή τους. [4.132.2] Αυτή λοιπόν τη γνώμη διατύπωσε ο Δαρείος, όμως μ᾽ αυτήν ήρθε να συγκρουστεί η γνώμη του Γωβρύα, ενός από τους εφτά άντρες που εκθρόνισαν τον μάγο, που εξήγησε έτσι τη συμβολική σημασία των δώρων: [4.132.3] «Πέρσες, αν δε γίνετε πουλιά να πετάξετε ψηλά στον ουρανό ή δε γίνετε ποντίκια να τρυπώσετε κάτω από τη γη ή δε γίνετε βάτραχοι να βρεθείτε μ᾽ ένα πήδημα στις λίμνες, δε θα γυρίσετε πίσω στον τόπο σας· το χτύπημα θα σας έρθει απ᾽ αυτά τα βέλη».
[4.133.1] Οι Πέρσες λοιπόν έτσι ερμήνευαν τα δώρα, ενώ η μια μοίρα του στρατού των Σκυθών, αυτή που αρχικά πήρε την εντολή να φρουρεί τη γειτονική με τη Μαιήτιδα λίμνη περιοχή, και, τότε, να έρθει σε συνεννοήσεις με τους Ίωνες στον Ίστρο, φτάνοντας στη γέφυρα έλεγαν τα εξής: [4.133.2] «Άνδρες Ίωνες, ήρθαμε προσφέροντάς σας την ελευθερία, αν βέβαια δεχτείτε να μας ακούσετε. Γιατί μάθαμε πως ο Δαρείος σάς έδωσε εντολή εξήντα μέρες όλο κι όλο να φρουρήσετε τη γέφυρα, κι αν μέσα σ᾽ αυτό το διάστημα δεν παρουσιαστεί, να σηκωθείτε να φύγετε· [4.133.3] τώρα λοιπόν ούτε εκείνος θα μπορεί να σας κατηγορήσει ούτε εμείς, αν κάνετε τα εξής: μείνετε στη θέση σας όσες μέρες σάς έχει ορίσει, κι αποκεί και πέρα σηκωθείτε να φύγετε». Οι Ίωνες δέχτηκαν τις προτάσεις τους κι ετούτοι με βιασύνη μεγάλη γύρισαν πίσω.
[4.134.1] Κι οι Σκύθες που έμειναν πίσω, ύστερ᾽ από την αποστολή των δώρων στον Δαρείο, αντιπαρατάχτηκαν με το πεζικό και το ιππικό τους στους Πέρσες, για να δώσουν μάχη· κι είχαν μπει σε τάξη μάχης, όταν νά ένας λαγός να τρέχει ανάμεσα στους δυο στρατούς κι οι Σκύθες, ο ένας ύστερ᾽ απ᾽ τον άλλο, να κυνηγάνε το λαγό, καθώς περνούσε από μπροστά τους. Και καθώς οι Σκύθες χάλασαν τις γραμμές τους κι έβγαζαν φωνές μεγάλες, ρώτησε ο Δαρείος για την οχλοβοή των εχθρών, κι όταν του είπαν πως ετούτοι κυνηγούν το λαγό, είπε λοιπόν σ᾽ αυτούς που συνήθιζε να τους λέει και τ᾽ άλλα: [4.134.2] «Οι άνθρωποι αυτοί μας έχουν μεγάλη καταφρόνια και μου φαίνεται τώρα πως ο Γωβρύας είχε δίκιο σ᾽ όσα είπε για τα δώρα. Λοιπόν, καθότι κι εγώ πια πιστεύω πως αυτή είναι η σημασία τους, αυτό που μας χρειάζεται είναι να σκεφτούμε καλά πώς θα επιστρέψουμε σώοι και ασφαλείς». Σ᾽ αυτά ο Γωβρύας είπε: «Βασιλιά μου, εγώ βέβαια κι απ᾽ ό,τι άκουα γνώριζα σχεδόν πόσο δύσκολο είναι να τα βάλει κανείς με αυτούς τους ανθρώπους, αλλά το έμαθα καλύτερα τώρα που ήρθα εδώ, βλέποντάς τους να μας περιπαίζουν. [4.134.3] Η γνώμη μου λοιπόν τώρα είναι, μόλις πέσει η νύχτα, ν᾽ ανάψουμε αμέσως τις φωτιές, όπως και τις άλλες νύχτες συνηθίσαμε να κάνουμε, κι ύστερα να ξεγελάσουμε τους στρατιώτες που έχουν τη μικρότερη αντοχή στις ταλαιπωρίες, να δέσουμε γερά όλα τα γαϊδούρια και να σηκωθούμε να φύγουμε, προτού οι Σκύθες προελάσουν κατευθείαν στον Ίστρο για να διαλύσουν τη γέφυρα ή περάσει κάπως απ᾽ το μυαλό των Ιώνων πως θα μπορέσουν να μας αποτελειώσουν».
[4.135.1] Ο Γωβρύας λοιπόν αυτές τις συμβουλές έδινε, κι ο Δαρείος, αργότερα, σαν έπεσε η νύχτα, έβαλε σ᾽ εφαρμογή αυτό το σχέδιο· τους εξαντλημένους στρατιώτες, και που κι αν χάνονταν μικρή η ζημιά, τους άφησε εκεί στο στρατόπεδο, και μαζί, δεμένα γερά, κι όλα τα γαϊδούρια· [4.135.2] και νά για ποιό λόγο άφησε πίσω και τα γαϊδούρια και τους ανήμπορους στρατιώτες· τα γαϊδούρια, για να ξεκουφαίνουν με τις φωνές τους, κι όσο για τους ανθρώπους, ο πραγματικός λόγος που τους άφησε ήταν βέβαια η ανημποριά τους, όμως φανερά προφασίστηκε το εξής, πως τάχα ο ίδιος ο Δαρείος όπου να ᾽ναι θα κάνει επίθεση εναντίον των Σκυθών με τους ακμαίους στρατιώτες, κι αυτοί, όσο κρατούσε η μάχη, θα φρουρούσαν το στρατόπεδο. [4.135.3] Αυτές τις εντολές έδωσε ο Δαρείος σ᾽ όσους έμειναν πίσω κι ύστερα άναψε τις φωτιές και κίνησε με τη μεγαλύτερη βιασύνη προς τον Ίστρο. Και τα γαϊδούρια, καθώς το στρατόπεδο ερημώθηκε, έβγαλαν πολύ δυνατότερες φωνές κι οι Σκύθες ακούοντας τις φωνές των γαϊδουριών υπόθεσαν πως οπωσδήποτε οι Πέρσες έμεναν στη θέση τους.
[4.136.1] Ξημέρωνε η μέρα κι εκείνοι που έμειναν στο στρατόπεδο κατάλαβαν πως ο Δαρείος τούς είχε αφήσει στο έλεος του εχθρού· απλώνοντας λοιπόν τα χέρια προς τους Σκύθες τούς έλεγαν τα καθέκαστα· κι αυτοί, όταν τ᾽ άκουσαν αυτά, για πότε κιόλας ενώθηκαν σ᾽ ένα στρατιωτικό σώμα όλοι τους, οι δυο μοίρες των Σκυθών και η τρίτη τους που ήταν μαζί με τους Σαυρομάτες, και οι Βουδίνοι και οι Γελωνοί, και πήραν να καταδιώκουν τους Πέρσες με κατεύθυνση προς τον Ίστρο. [4.136.2] Λοιπόν, ο περσικός στρατός ήταν στο μεγαλύτερό του μέρος πεζοί και δεν ήξερε τους δρόμους (αφού μάλιστα δεν υπήρχαν δρόμοι στρωμένοι), ενώ ο σκυθικός ήταν ιππικό και ήξερε ποιοί δρόμοι ήταν συντομότεροι· έτσι έχασε ο ένας τα ίχνη του άλλου κι οι Σκύθες έφτασαν στη γέφυρα αφήνοντας πολύ πίσω τους Πέρσες. [4.136.3] Είδαν πως οι Πέρσες δεν είχαν φτάσει ακόμα κι έλεγαν στους Ίωνες που ήταν μες στα καράβια τους: «Άνδρες Ίωνες, πάνε, τελειώσανε οι μέρες οι μετρημένες, κι εσείς, με το που μένετε ακόμα εδώ, πατάτε τις συμφωνίες μας. [4.136.4] Αλλά, αφού ο φόβος ήταν που σας κρατούσε ώς τώρα, διαλύστε τώρα αμέσως το πέραμα και γυρίστε στον τόπο σας να χαίρεστε τη λευτεριά σας, ευγνωμονώντας τους θεούς και τους Σκύθες· κι όσο για κείνον που προηγουμένως σας δυνάστευε, θα του κάνουμε τέτοια περιποίηση, ώστε αποδώ και πέρα να μην εκστρατεύσει εναντίον κανενός».
[4.137.1] Γι᾽ αυτές τις προτάσεις οι Ίωνες έκαναν σύσκεψη. Λοιπόν ο Μιλτιάδης ο Αθηναίος, που ήταν στρατηγός και τύραννος των Χερσονησιτών που κατοικούσαν στον Ελλήσποντο, πρότεινε ν᾽ ακούσουν τους Σκύθες και να ελευθερώσουν την Ιωνία, [4.137.2] όμως ο Ιστιαίος ο Μιλήσιος έκανε αντίθετη πρόταση κι έλεγε πως στον Δαρείο το χρωστούσαν όλοι τους το τυραννικό αξίωμα που είχαν στις πόλεις τους, αλλά, αν καταλυθεί η δύναμη του Δαρείου, ούτε ο ίδιος του θα μπορεί να εξουσιάζει τη Μίλητο ούτε άλλος κανείς άλλη πόλη· γιατί η κάθε πόλη θα προτιμήσει να ᾽χει δημοκρατία παρά τύραννο. [4.137.3] Κι όταν ο Ιστιαίος διατύπωσε αυτή την πρόταση, όλοι αμέσως γύρισαν και δέχτηκαν αυτή τη γνώμη, ενώ προηγουμένως υποστήριζαν την πρόταση του Μιλτιάδη.
[4.138.1] Νά ποιοί ήταν αυτοί που με την ψήφο τους έγινε δεκτή η αντίθετη πρόταση κι ο βασιλιάς τούς είχε σε εκτίμηση: οι τύραννοι των πόλεων του Ελλησπόντου, ο Δάφνης της Αβύδου κι ο Ίπποκλος της Λαμψάκου κι ο Ηρόφαντος του Παρίου κι ο Μητρόδωρος της Προκοννήσου κι ο Αρισταγόρας της Κυζίκου κι ο Αρίστων του Βυζαντίου· [4.138.2] αυτοί λοιπόν ήταν από τον Ελλήσποντο, κι απ᾽ την Ιωνία ο Στράττης της Χίου κι ο Αιάκης της Σάμου κι ο Λαοδάμας από τη Φώκαια κι ο Ιστιαίος ο Μιλήσιος, αυτός που έκανε την αντίθετη πρόταση από τον Μιλτιάδη. Από την Αιολία αξιόλογος ήταν εκεί μονάχα ο Αρισταγόρας της Κύμης.
[4.139.1] Αυτοί λοιπόν προτίμησαν την πρόταση του Ιστιαίου κι αποφάσισαν να τη συμπληρώσουν με τ᾽ ακόλουθα έργα και λόγια: απ᾽ τη μια να διαλύουν το τμήμα της γέφυρας που ήταν προς τη μεριά της Σκυθίας σε απόσταση που καλύπτει βολή τόξου, έτσι που και να δίνουν την εντύπωση πως κάτι κάνουν, την ώρα που δεν έκαναν τίποτε, και οι Σκύθες να μη δοκιμάσουν να διαβούν με τη βία από τη γέφυρα στην απέναντι όχθη· κι από την άλλη να πουν, καθώς θα διέλυαν το τμήμα της γέφυρας που ήταν προς το μέρος της Σκυθίας, πως θα έκαναν όλα όσα άρεζαν στους Σκύθες. [4.139.2] Συμπλήρωσαν λοιπόν την πρότασή τους μ᾽ αυτό κι ύστερα βγήκε κι απάντησε για λογαριασμό όλων ο Ιστιαίος μ᾽ αυτά τα λόγια: «Άνδρες Σκύθες, ήρθατε φέρνοντας καλές ειδήσεις, κι η βιασύνη σας έρχεται στην ώρα της. Κι από τη μεριά σας ακολουθάτε το σωστό δρόμο κι από τη δική μας σας προσφέρουμε τις κατάλληλες υπηρεσίες. Γιατί, όπως βλέπετε, και το πέραμα το διαλύουμε και θα κάνουμε με ζήλο τα πάντα, στην επιθυμία μας να κερδίσουμε την ελευθερία μας. [4.139.3] Λοιπόν, όσο εμείς θα διαλύουμε τη γέφυρα, δικό σας έργο είναι να ψάξετε να βρείτε εκείνους, κι όταν τους βρείτε, να πάρετε την εκδίκηση που τους αξίζει, και για μας και για σας τους ίδιους».
[4.140.1] Οι Σκύθες λοιπόν πίστεψαν για δεύτερη φορά πως οι Ίωνες τους λένε την αλήθεια και γύρισαν πίσω ν᾽ αναζητήσουν τους Πέρσες, αλλά έπεσαν πέρα για πέρα έξω στον υπολογισμό τους για το δρόμο επιστροφής που πήραν εκείνοι. Και γι᾽ αυτό, το φταίξιμο πέφτει στους ίδιους τους Σκύθες, που ρήμαξαν τα βοσκοτόπια των αλόγων και γέμισαν με χώμα τις πηγές αυτής της περιοχής. [4.140.2] Γιατί, αν δεν είχαν κάνει αυτά, θα ᾽ταν του χεριού τους, αν θέλανε, ν᾽ ανακαλύψουν εύκολα τους Πέρσες· νά που όμως τώρα, εκείνα τα σχέδιά τους που τότε τους φάνηκαν υπέροχα, αυτά τα ίδια στάθηκαν αιτία να πέσουν έξω. [4.140.3] Λοιπόν, ενώ οι Σκύθες, περνώντας από τα μέρη της χώρας τους όπου βρισκόταν χλόη για τ᾽ άλογά τους και νερό, απ᾽ εκεί περνώντας έψαχναν να βρουν τους εχθρούς, με την ιδέα πως κι εκείνοι από τέτοιους τόπους θα επιχειρήσουν να γλιτώσουν, οι Πέρσες πορεύονταν ακολουθώντας πιστά το δρόμο που πάτησαν οι ίδιοι τους την πρώτη φορά, κι έτσι, δύσκολα βέβαια, βρήκαν το πέραμα. [4.140.4] Και καθώς έφτασαν νύχτα και βρήκαν τη γέφυρα διαλυμένη, τους έπιασε ανείπωτη τρομάρα μήπως οι Ίωνες έφυγαν αφήνοντάς τους στην τύχη τους.
[4.141.1] Στην ακολουθία του Δαρείου ήταν κι ένας Αιγύπτιος, ο άνθρωπος με τη δυνατότερη φωνή στον κόσμο· αυτόν τον άντρα διέταξε ο Δαρείος να σταθεί στην άκρη του Ίστρου και να φωνάζει τον Ιστιαίο τον Μιλήσιο. Κι αυτός εκτελούσε τη διαταγή κι ο Ιστιαίος, ακούοντας το κάλεσμα —δε χρειάστηκε να φωνάξει δεύτερη φορά ο κήρυκας— διέθεσε όλα τα καράβια για να περνάν το στρατό στην άλλη όχθη και ξανάκανε τη γέφυρα.
[4.142.1] Λοιπόν οι Πέρσες μ᾽ αυτό τον τρόπο ξέφυγαν απ᾽ τα χέρια των εχθρών κι οι Σκύθες για δεύτερη φορά αστόχησαν στην καταδίωξη των Περσών. Και για τους Ίωνες έκαναν διπλή κρίση: αν τους κατατάξει κανείς στους ελεύθερους, είναι οι πιο δειλοί κι οι πιο άναντροι του κόσμου, κι αν τους κατατάξει στους δούλους, δε βρίσκονται στον κόσμο ανδράποδα που να φιλούν έτσι τα πόδια του αφέντη τους και πιο ανίκανα ν᾽ αποδράσουν. Αυτά σέρνουν στους Ίωνες οι Σκύθες.