Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΟΜΗΡΟΣ

Ἰλιάς (11.368-11.445)


Ἦ, καὶ Παιονίδην δουρικλυτὸν ἐξενάριζεν.
αὐτὰρ Ἀλέξανδρος, Ἑλένης πόσις ἠϋκόμοιο,
370 Τυδεΐδῃ ἔπι τόξα τιταίνετο, ποιμένι λαῶν,
στήλῃ κεκλιμένος ἀνδροκμήτῳ ἐπὶ τύμβῳ
Ἴλου Δαρδανίδαο, παλαιοῦ δημογέροντος.
ἤτοι ὁ μὲν θώρηκα Ἀγαστρόφου ἰφθίμοιο
αἴνυτ᾽ ἀπὸ στήθεσφι παναίολον ἀσπίδα τ᾽ ὤμων
375 καὶ κόρυθα βριαρήν· ὁ δὲ τόξου πῆχυν ἄνελκε
καὶ βάλεν, οὐδ᾽ ἄρα μιν ἅλιον βέλος ἔκφυγε χειρός,
ταρσὸν δεξιτεροῖο ποδός· διὰ δ᾽ ἀμπερὲς ἰὸς
ἐν γαίῃ κατέπηκτο· ὁ δὲ μάλα ἡδὺ γελάσσας
ἐκ λόχου ἀμπήδησε καὶ εὐχόμενος ἔπος ηὔδα·
380 «βέβληαι, οὐδ᾽ ἅλιον βέλος ἔκφυγεν· ὡς ὄφελόν τοι
νείατον ἐς κενεῶνα βαλὼν ἐκ θυμὸν ἑλέσθαι.
οὕτω κεν καὶ Τρῶες ἀνέπνευσαν κακότητος,
οἵ τέ σε πεφρίκασι λέονθ᾽ ὡς μηκάδες αἶγες.»
Τὸν δ᾽ οὐ ταρβήσας προσέφη κρατερὸς Διομήδης·
385 «τοξότα, λωβητήρ, κέρᾳ ἀγλαέ, παρθενοπῖπα,
εἰ μὲν δὴ ἀντίβιον σὺν τεύχεσι πειρηθείης,
οὐκ ἄν τοι χραίσμῃσι βιὸς καὶ ταρφέες ἰοί·
νῦν δέ μ᾽ ἐπιγράψας ταρσὸν ποδὸς εὔχεαι αὔτως.
οὐκ ἀλέγω, ὡς εἴ με γυνὴ βάλοι ἢ πάϊς ἄφρων·
390 κωφὸν γὰρ βέλος ἀνδρὸς ἀνάλκιδος οὐτιδανοῖο.
ἦ τ᾽ ἄλλως ὑπ᾽ ἐμεῖο, καὶ εἴ κ᾽ ὀλίγον περ ἐπαύρῃ,
ὀξὺ βέλος πέλεται, καὶ ἀκήριον αἶψα τίθησι.
τοῦ δὲ γυναικὸς μέν τ᾽ ἀμφίδρυφοί εἰσι παρειαί,
παῖδες δ᾽ ὀρφανικοί· ὁ δέ θ᾽ αἵματι γαῖαν ἐρεύθων
395 πύθεται, οἰωνοὶ δὲ περὶ πλέες ἠὲ γυναῖκες.»
Ὣς φάτο, τοῦ δ᾽ Ὀδυσεὺς δουρικλυτὸς ἐγγύθεν ἐλθὼν
ἔστη πρόσθ᾽· ὁ δ᾽ ὄπισθε καθεζόμενος βέλος ὠκὺ
ἐκ πόδος ἕλκ᾽, ὀδύνη δὲ διὰ χροὸς ἦλθ᾽ ἀλεγεινή.
ἐς δίφρον δ᾽ ἀνόρουσε, καὶ ἡνιόχῳ ἐπέτελλε
400 νηυσὶν ἔπι γλαφυρῇσιν ἐλαυνέμεν· ἤχθετο γὰρ κῆρ.
Οἰώθη δ᾽ Ὀδυσεὺς δουρικλυτός, οὐδέ τις αὐτῷ
Ἀργείων παρέμεινεν, ἐπεὶ φόβος ἔλλαβε πάντας·
ὀχθήσας δ᾽ ἄρα εἶπε πρὸς ὃν μεγαλήτορα θυμόν·
«ὤ μοι ἐγώ, τί πάθω; μέγα μὲν κακὸν αἴ κε φέβωμαι
405 πληθὺν ταρβήσας· τὸ δὲ ῥίγιον αἴ κεν ἁλώω
μοῦνος· τοὺς δ᾽ ἄλλους Δαναοὺς ἐφόβησε Κρονίων.
ἀλλὰ τίη μοι ταῦτα φίλος διελέξατο θυμός;
οἶδα γὰρ ὅττι κακοὶ μὲν ἀποίχονται πολέμοιο,
ὃς δέ κ᾽ ἀριστεύῃσι μάχῃ ἔνι, τὸν δὲ μάλα χρεὼ
410 ἑστάμεναι κρατερῶς, ἤ τ᾽ ἔβλητ᾽ ἤ τ᾽ ἔβαλ᾽ ἄλλον.»
Ἧος ὁ ταῦθ᾽ ὥρμαινε κατὰ φρένα καὶ κατὰ θυμόν,
τόφρα δ᾽ ἐπὶ Τρώων στίχες ἤλυθον ἀσπιστάων,
ἔλσαν δ᾽ ἐν μέσσοισι, μετὰ σφίσι πῆμα τιθέντες.
ὡς δ᾽ ὅτε κάπριον ἀμφὶ κύνες θαλεροί τ᾽ αἰζηοὶ
415 σεύωνται, ὁ δέ τ᾽ εἶσι βαθείης ἐκ ξυλόχοιο
θήγων λευκὸν ὀδόντα μετὰ γναμπτῇσι γένυσσιν,
ἀμφὶ δέ τ᾽ ἀΐσσονται, ὑπαὶ δέ τε κόμπος ὀδόντων
γίγνεται, οἱ δὲ μένουσιν ἄφαρ δεινόν περ ἐόντα,
ὥς ῥα τότ᾽ ἀμφ᾽ Ὀδυσῆα Διῒ φίλον ἐσσεύοντο
420 Τρῶες· ὁ δὲ πρῶτον μὲν ἀμύμονα Δηϊοπίτην
οὔτασεν ὦμον ὕπερθεν ἐπάλμενος ὀξέϊ δουρί,
αὐτὰρ ἔπειτα Θόωνα καὶ Ἔννομον ἐξενάριξε.
Χερσιδάμαντα δ᾽ ἔπειτα, καθ᾽ ἵππων ἀΐξαντα,
δουρὶ κατὰ πρότμησιν ὑπ᾽ ἀσπίδος ὀμφαλοέσσης
425 νύξεν· ὁ δ᾽ ἐν κονίῃσι πεσὼν ἕλε γαῖαν ἀγοστῷ.
τοὺς μὲν ἔασ᾽, ὁ δ᾽ ἄρ᾽ Ἱππασίδην Χάροπ᾽ οὔτασε δουρὶ
αὐτοκασίγνητον εὐηφενέος Σώκοιο.
τῷ δ᾽ ἐπαλεξήσων Σῶκος κίεν, ἰσόθεος φώς,
στῆ δὲ μάλ᾽ ἐγγὺς ἰὼν καί μιν πρὸς μῦθον ἔειπεν
430 «ὦ Ὀδυσεῦ πολύαινε, δόλων ἆτ᾽ ἠδὲ πόνοιο,
σήμερον ἢ δοιοῖσιν ἐπεύξεαι Ἱππασίδῃσι,
τοιώδ᾽ ἄνδρε κατακτείνας καὶ τεύχε᾽ ἀπούρας,
ἤ κεν ἐμῷ ὑπὸ δουρὶ τυπεὶς ἀπὸ θυμὸν ὀλέσσῃς.»
Ὣς εἰπὼν οὔτησε κατ᾽ ἀσπίδα πάντοσ᾽ ἐΐσην.
435 διὰ μὲν ἀσπίδος ἦλθε φαεινῆς ὄβριμον ἔγχος,
καὶ διὰ θώρηκος πολυδαιδάλου ἠρήρειστο,
πάντα δ᾽ ἀπὸ πλευρῶν χρόα ἔργαθεν, οὐδ᾽ ἔτ᾽ ἔασε
Παλλὰς Ἀθηναίη μιχθήμεναι ἔγκασι φωτός.
γνῶ δ᾽ Ὀδυσεὺς ὅ οἱ οὔ τι τέλος κατακαίριον ἦλθεν,
440 ἂψ δ᾽ ἀναχωρήσας Σῶκον πρὸς μῦθον ἔειπεν·
«ἆ δείλ᾽, ἦ μάλα δή σε κιχάνεται αἰπὺς ὄλεθρος.
ἤτοι μέν ῥ᾽ ἔμ᾽ ἔπαυσας ἐπὶ Τρώεσσι μάχεσθαι·
σοὶ δ᾽ ἐγὼ ἐνθάδε φημὶ φόνον καὶ κῆρα μέλαιναν
ἤματι τῷδ᾽ ἔσσεσθαι, ἐμῷ δ᾽ ὑπὸ δουρὶ δαμέντα
445 εὖχος ἐμοὶ δώσειν, ψυχὴν δ᾽ Ἄϊδι κλυτοπώλῳ.»


Είπε κι εβάλθη τον λαμπρόν να γδύσει Παιονίδην.
Και ο Πάρις τότε, ο σύγκλινος της εύμορφης Ελένης,
370εις τον Τυδείδην τέντωνε το τόξο, στηριγμένος,
από στήλην του μνήματος, που ᾽χε ο λαός σηκώσει
του αρχαίου δημογέροντος του Ίλου Δαρδανίδου.
Και απ᾽ τον λαμπρόν Αγάστροφον ως σήκωνε ο Τυδείδης
τον θώρακα, την φωτεινήν ασπίδα και το κράνος,
375ο Αλέξανδρος του τόξου του το κέρατο ετραβούσε,
και όχι χαμένα επέταξε το βέλος και τον πήρε
στο κτένι του δεξιού ποδός και αντίπερα το βέλος
στην γην εμπήχθη· επήδησεν απ᾽ το καρτέρι ο Πάρις,
γελώντας και καυχώμενος «λαβώθηκες» του είπε·
380«χαμένα δεν ετόξευσα· να σ᾽ είχα στο λαγγόνι
μέσα επιτύχει, να ᾽πεφτες αυτού νεκρός εμπρός μου
και τότε από την συμφοράν θ᾽ ανάσαιναν οι Τρώες
που τρέμουν σε ως τον λέοντα τα ερίφια που βελάζουν».
Και ο Διομήδης άφοβα του εφώναξεν: «Αχρείε
385άνδρα στο τόξον ένδοξε, δειλέ παρθενοσκόπε,
εάν μ᾽ εμέ δοκιμασθείς εσύ να πολεμήσεις,
θα ιδείς πόσο το τόξο σου αξίζει και τα βέλη·
και τώρα ότι μου χάραξες τον πόδα το ᾽χεις δόξαν.
Λογιάζω πως μ᾽ εκτύπησε γυναίκα ή και παιδάκι·
390άστοχον είναι ανδρός δειλού, μηδαμινού το βέλος.
Αλλ᾽ απ᾽ το χέρι μου πικρό πολύ φεύγει το βέλος
και θανατώνει άνθρωπον και αν ξώδερμα τον πάρει·
η χήρα του με τα ορφανά τα μάγουλά της δέρνει,
και αυτόν που σέπεται νεκρός στο αιματωμένο χώμα
395γυναίκες δεν μοιρολογούν, αλλ᾽ όρνια τριγυρίζουν.
Είπε, κι εμπρός του εστήθηκεν ο θείος Οδυσσέας
και οπίσω αυτός καθήμενος τραβούσε από το πόδι
το πικρό βέλος και δριμύς τον έσφαζεν ο πόνος.
Και όρμησ᾽ ευθύς στην άμαξαν κι είπε στον κυβερνήτην
400να στρέψει προς τα πλοία τους ότ᾽ η καρδιά του επιάσθη.
Έμεινε μόνος ο Οδυσσεύς, ουδέ σιμά του εστάθη
κανένας απ᾽ τους Αχαιούς· όλους επήρε ο φόβος.
Κι έλεγε με παράπονον στην ανδρικήν ψυχήν του:
«Αχ! τι θα γίνω; Είναι φρικτόν το πλήθος από φόβον
405να φύγω, αλλά χειρότερον εάν με πιάσουν μόνον,
αφού τους άλλους Δαναούς εσκόρπισε ο Κρονίδης.
Πλην τούτα να διαλογισθεί τι θέλησε η ψυχή μου;
Καλώς γνωρίζ᾽ ότ᾽ οι δειλοί τον πόλεμον αφήνουν,
αλλ᾽ όποιος είναι ανδράγαθος, ακλόνητος θα μείνει
410τον θάνατον εις τον εχθρόν να δώσ᾽ ή να τον λάβει».
Τούτα ενώ κείνος έλεγε στα βάθη της ψυχής του,
των ασπιστών τού έπεσαν λόχοι πολλοί των Τρώων,
τον έζωσαν, αλλά κακό στα σπλάχνα τους εκλείσαν.
Και ως όταν αγριόχοιρον με σκύλους άνδρες νέοι
415κυκλώνουν και πετιέται αυτός απ᾽ την καρδιά του λόγγου·
το λευκό δόντι στα κυρτά σαγόνια του τροχίζει,
εκείνοι ορμούν επάνω του να τον δεχθούν, αν κι είναι
τρομακτικός και του κροτούν τα δόντι᾽ από την λύσσαν·
ομοίως τον διίφιλον κυκλώναν Οδυσσέα
420οι Τρώες και αυτός όρμησε με ακονισμένην λόγχην
και άνω του ώμου κτύπησε τον θείον Δηοπίτην,
τον Θώνα και τον Εύνομον εφόνευσε κατόπι·
κι ευθύς τον Χερσιδάμαντα που εχύνετο απ᾽ τ᾽ αμάξι
ελάβωσε στον ομφαλόν απ᾽ την ασπίδα κάτω
425έπεσε αυτός κι εφούκτωσε την γην με την παλάμην.
Τους άφησε κι ελόγχισε τον Χάροπα Ιππασίδην,
που ήτο του Σώκου αυτάδελφος του λαμπρογεννημένου.
Βοηθός ο Σώκος έδραμεν ευθύς ο ισόθεος άνδρας,
και από κοντά τού έλεγεν: «Ω πολυεπαινεμένε,
430στους δόλους και στον πόλεμον ακούραστε Οδυσσέα,
σήμερον ή θα καυχηθείς που εφόνευσες τα δύο
λαμπρά του Ιππάσου αγόρια και τ᾽ άρματα τους πήρες,
ή τώρ᾽ από την λόγχην μου θα χάσεις την ζωήν σου».
Αυτά ᾽πε και τον κτύπησε στην στρογγυλήν ασπίδα,
435και την ασπίδα ετρύπησε το δυνατό κοντάρι
και στον τεχνικόν θώρακα εμπήχθη πέρα πέρα,
και όλην την σάρκα του ᾽σχισεν απ᾽ τα πλευρά του, αλλ᾽ όμως
η Αθηνά δεν τ᾽ άφησε στα σωθικά να φθάσει.
Εννόησε που εις ακριβό δεν ελαβώθη μέρος
440ο Οδυσσεύς κι εσύρθηκε και προς τον Σώκον είπε:
«Από τον άκρον όλεθρον δεν θα σωθείς, χαμένε·
κι εάν εσύ με ξέκοψες να πολεμώ τους Τρώας,
θαρρώ που σήμερον εδώ φόνος και μαύρη μοίρα
σε θ᾽ απαντήσει και απ᾽ αυτήν την λόγχην μου θα πέσεις,
445να πάρω εγώ το καύχημα και ο Άδης την ψυχήν σου».