Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΟΜΗΡΟΣ

Ἰλιάς (17.61-17.139)


Ὡς δ᾽ ὅτε τίς τε λέων ὀρεσίτροφος, ἀλκὶ πεποιθώς,
βοσκομένης ἀγέλης βοῦν ἁρπάσῃ ἥ τις ἀρίστη·
τῆς δ᾽ ἐξ αὐχέν᾽ ἔαξε λαβὼν κρατεροῖσιν ὀδοῦσι
πρῶτον, ἔπειτα δέ θ᾽ αἷμα καὶ ἔγκατα πάντα λαφύσσει
65 δῃῶν· ἀμφὶ δὲ τόν γε κύνες τ᾽ ἄνδρές τε νομῆες
πολλὰ μάλ᾽ ἰύζουσιν ἀπόπροθεν οὐδ᾽ ἐθέλουσιν
ἀντίον ἐλθέμεναι· μάλα γὰρ χλωρὸν δέος αἱρεῖ·
ὣς τῶν οὔ τινι θυμὸς ἐνὶ στήθεσσιν ἐτόλμα
ἀντίον ἐλθέμεναι Μενελάου κυδαλίμοιο.
70 ἔνθα κε ῥεῖα φέροι κλυτὰ τεύχεα Πανθοΐδαο
Ἀτρεΐδης, εἰ μή οἱ ἀγάσσατο Φοῖβος Ἀπόλλων,
ὅς ῥά οἱ Ἕκτορ᾽ ἐπῶρσε θοῷ ἀτάλαντον Ἄρηϊ,
ἀνέρι εἰσάμενος, Κικόνων ἡγήτορι Μέντῃ·
καί μιν φωνήσας ἔπεα πτερόεντα προσηύδα·
75 «Ἕκτορ, νῦν σὺ μὲν ὧδε θέεις ἀκίχητα διώκων
ἵππους Αἰακίδαο δαΐφρονος· οἱ δ᾽ ἀλεγεινοὶ
ἀνδράσι γε θνητοῖσι δαμήμεναι ἠδ᾽ ὀχέεσθαι,
ἄλλῳ γ᾽ ἢ Ἀχιλῆϊ, τὸν ἀθανάτη τέκε μήτηρ.
τόφρα δέ τοι Μενέλαος, ἀρήϊος Ἀτρέος υἱός,
80 Πατρόκλῳ περιβὰς Τρώων τὸν ἄριστον ἔπεφνε,
Πανθοΐδην Εὔφορβον, ἔπαυσε δὲ θούριδος ἀλκῆς.»
Ὣς εἰπὼν ὁ μὲν αὖτις ἔβη θεὸς ἂμ πόνον ἀνδρῶν,
Ἕκτορα δ᾽ αἰνὸν ἄχος πύκασε φρένας ἀμφὶ μελαίνας·
πάπτηνεν δ᾽ ἄρ᾽ ἔπειτα κατὰ στίχας, αὐτίκα δ᾽ ἔγνω
85 τὸν μὲν ἀπαινύμενον κλυτὰ τεύχεα, τὸν δ᾽ ἐπὶ γαίῃ
κείμενον· ἔρρει δ᾽ αἷμα κατ᾽ οὐταμένην ὠτειλήν.
βῆ δὲ διὰ προμάχων κεκορυθμένος αἴθοπι χαλκῷ,
ὀξέα κεκληγώς, φλογὶ εἴκελος Ἡφαίστοιο
ἀσβέστῳ· οὐδ᾽ υἱὸν λάθεν Ἀτρέος ὀξὺ βοήσας·
90 ὀχθήσας δ᾽ ἄρα εἶπε πρὸς ὃν μεγαλήτορα θυμόν·
«ὤ μοι ἐγών, εἰ μέν κε λίπω κάτα τεύχεα καλὰ
Πάτροκλόν θ᾽, ὃς κεῖται ἐμῆς ἕνεκ᾽ ἐνθάδε τιμῆς,
μή τίς μοι Δαναῶν νεμεσήσεται, ὅς κεν ἴδηται.
εἰ δέ κεν Ἕκτορι μοῦνος ἐὼν καὶ Τρωσὶ μάχωμαι
95 αἰδεσθείς, μή πώς με περιστήωσ᾽ ἕνα πολλοί·
Τρῶας δ᾽ ἐνθάδε πάντας ἄγει κορυθαίολος Ἕκτωρ.
ἀλλὰ τίη μοι ταῦτα φίλος διελέξατο θυμός;
ὁππότ᾽ ἀνὴρ ἐθέλῃ πρὸς δαίμονα φωτὶ μάχεσθαι
ὅν κε θεὸς τιμᾷ, τάχα οἱ μέγα πῆμα κυλίσθη.
100 τῶ μ᾽ οὔ τις Δαναῶν νεμεσήσεται, ὅς κεν ἴδηται
Ἕκτορι χωρήσαντ᾽, ἐπεὶ ἐκ θεόφιν πολεμίζει.
εἰ δέ που Αἴαντός γε βοὴν ἀγαθοῖο πυθοίμην,
ἄμφω κ᾽ αὖτις ἰόντες ἐπιμνησαίμεθα χάρμης
καὶ πρὸς δαίμονά περ, εἴ πως ἐρυσαίμεθα νεκρὸν
105 Πηλεΐδῃ Ἀχιλῆϊ· κακῶν δέ κε φέρτατον εἴη.»
Ἧος ὁ ταῦθ᾽ ὅρμαινε κατὰ φρένα καὶ κατὰ θυμόν,
τόφρα δ᾽ ἐπὶ Τρώων στίχες ἤλυθον· ἦρχε δ᾽ ἄρ᾽ Ἕκτωρ.
αὐτὰρ ὅ γ᾽ ἐξοπίσω ἀνεχάζετο, λεῖπε δὲ νεκρόν,
ἐντροπαλιζόμενος ὥς τε λὶς ἠϋγένειος,
110 ὅν ῥα κύνες τε καὶ ἄνδρες ἀπὸ σταθμοῖο δίωνται
ἔγχεσι καὶ φωνῇ· τοῦ δ᾽ ἐν φρεσὶν ἄλκιμον ἦτορ
παχνοῦται, ἀέκων δέ τ᾽ ἔβη ἀπὸ μεσσαύλοιο·
ὣς ἀπὸ Πατρόκλοιο κίε ξανθὸς Μενέλαος.
στῆ δὲ μεταστρεφθείς, ἐπεὶ ἵκετο ἔθνος ἑταίρων,
115 παπταίνων Αἴαντα μέγαν, Τελαμώνιον υἱόν.
τὸν δὲ μάλ᾽ αἶψ᾽ ἐνόησε μάχης ἐπ᾽ ἀριστερὰ πάσης
θαρσύνονθ᾽ ἑτάρους καὶ ἐποτρύνοντα μάχεσθαι·
θεσπέσιον γάρ σφιν φόβον ἔμβαλε Φοῖβος Ἀπόλλων·
βῆ δὲ θέειν, εἶθαρ δὲ παριστάμενος ἔπος ηὔδα.
120 «Αἶαν, δεῦρο, πέπον, περὶ Πατρόκλοιο θανόντος
σπεύσομεν, αἴ κε νέκυν περ Ἀχιλλῆϊ προφέρωμεν
γυμνόν· ἀτὰρ τά γε τεύχε᾽ ἔχει κορυθαίολος Ἕκτωρ.»
Ὣς ἔφατ᾽, Αἴαντι δὲ δαΐφρονι θυμὸν ὄρινε·
βῆ δὲ διὰ προμάχων, ἅμα δὲ ξανθὸς Μενέλαος.
125 Ἕκτωρ μὲν Πάτροκλον ἐπεὶ κλυτὰ τεύχε᾽ ἀπηύρα,
ἕλχ᾽, ἵν᾽ ἀπ᾽ ὤμοιιν κεφαλὴν τάμοι ὀξέϊ χαλκῷ,
τὸν δὲ νέκυν Τρῳῇσιν ἐρυσσάμενος κυσὶ δοίη.
Αἴας δ᾽ ἐγγύθεν ἦλθε φέρων σάκος ἠΰτε πύργον·
Ἕκτωρ δ᾽ ἂψ ἐς ὅμιλον ἰὼν ἀνεχάζεθ᾽ ἑταίρων,
130 ἐς δίφρον δ᾽ ἀνόρουσε· δίδου δ᾽ ὅ γε τεύχεα καλὰ
Τρωσὶ φέρειν προτὶ ἄστυ, μέγα κλέος ἔμμεναι αὐτῷ.
Αἴας δ᾽ ἀμφὶ Μενοιτιάδῃ σάκος εὐρὺ καλύψας
ἑστήκει ὥς τίς τε λέων περὶ οἷσι τέκεσσιν,
ᾧ ῥά τε νήπι᾽ ἄγοντι συναντήσωνται ἐν ὕλῃ
135 ἄνδρες ἐπακτῆρες· ὁ δέ τε σθένεϊ βλεμεαίνει,
πᾶν δέ τ᾽ ἐπισκύνιον κάτω ἕλκεται ὄσσε καλύπτων·
ὣς Αἴας περὶ Πατρόκλῳ ἥρωϊ βεβήκει.
Ἀτρεΐδης δ᾽ ἑτέρωθεν, ἀρηΐφιλος Μενέλαος,
ἑστήκει, μέγα πένθος ἐνὶ στήθεσσιν ἀέξων.


Και ως στην ανδρειάν του θαρρετό, θρέμμα βουνού, λεοντάρι
αρπάζει την καλύτερην δαμάλαν της αγέλης·
με τ᾽ ανδρειωμένα δόντια του τον σβέρκον τής συντρίβει,
και της ρουφά τα σωθικά κατόπι και το αίμα
65σπαρακτικά, και άνδρες βοσκοί και σκύλοι τον κοιτάζουν,
και από μακριά βάζουν φωνές και δεν τολμά κανένας
να πλησιάσει ότι χλωμός τους κυριεύει ο τρόμος·
όμοια στα στήθη του κανείς τότε καρδιά δεν είχε
εις την ανδρειά ν᾽ αντιταχθεί του ενδόξου Μενελάου.
70Κι εύκολα τα λαμπρ᾽ άρματα θα έπαιρνε του Ευφόρβου
ο Ατρείδης, αλλά βάσκανος εναντιώθη ο Φοίβος
που εκίνησε τον Έκτορα, ισόπαλον του Άρη·
του Μέντη, οπού βασίλευε στους Κίκονας, επήρε
τ᾽ ανάστημα και την μορφήν και προς εκείνον είπε:
75«Ω Έκτωρ, τ᾽ ακατάφθαστα ξετρέχεις τόσην ώραν,
του Αχιλλέως τ᾽ άλογα και αυτά δεν τα δαμάζει
ή τ᾽ ανεβαίνει άλλος θνητός ή μόνος ο ανδρειωμένος
Αιακίδης, οπού αθάνατη τον γέννησε μητέρα.
Ωστόσον ο Μενέλαος, εκεί που του Πατρόκλου
80σκέπει το σώμα, εφόνευσεν άνδρα λαμπρόν των Τρώων
τον Πανθοΐδην Εύφορβον, και την ανδρειά τού επήρε».
Είπε κι εγύρισε ο θεός στην ταραχήν της μάχης,
κι αισθάνθη πόνον τρομερόν ο Έκτωρ στην καρδιά του.
Εκοίταξε στες φάλαγγες και είδε τον Ατρείδην
85να παίρνει τα λαμπρ᾽ άρματα, τον άλλον ξαπλωμένον
στην γην και από το λάβωμα τα αίματα να ρέουν.
Εις τ᾽ άρματά του αστραφτερός εβγήκε απ΄ τους προμάχους
κραυγάζοντας, προσόμοιος μ᾽ άσβεστην φλόγα Ηφαίστου
και την βοήν δεν άργησεν ο Ατρείδης να γνωρίσει
90και μέσα εις την γενναίαν του ψυχήν με πόνον είπε:
«Ω συμφορά μου! αν τ᾽ άρματα αφήσω εδώ και ακόμη
τον Πάτροκλον που έπεσε, για να εκδικήσει εμένα,
θα με ονειδίσουν οι Αχαιοί· και απ᾽ εντροπήν αν μείνω
τους Τρώας και τον Έκτορα να πολεμήσω μόνος
95τότε τον έναν οι πολλοί κακά θα περικλείσουν·
και ο Έκτωρ όλες φέρνει εδώ τες φάλαγγες των Τρώων,
αλλά να διαλογίζεται τι στέκεται η ψυχή μου;
Όποιος θελήσει αντίθετα να μάχεται μ᾽ εκείνον,
που τον δοξάζει ένας θεός, μέγα κακό θα πάθει.
100Και αφού τον Έκτορα οι θεοί στην μάχην εκινήσαν
αν δώσω τόπον εις αυτόν κανείς δεν θα με ψέγει·
κάπου ήθελα τον Αίαντα να άκουα τον ανδρείον·
τότε και αντίθεα πόλεμον θα εκάναμεν οι δύο,
να πάρουμε ίσως το νεκρόν στον θείον Αχιλλέα,
105ένα ολιγότερο κακό στες τόσες συμφορές μας».
Ταύτα ενώ εκείνος έλεγε στα βάθη της ψυχής του,
έρχεται ο Έκτωρ και μ᾽ αυτόν οι φάλαγγες των Τρώων·
άφησε τότε τον νεκρόν κι εμπόδιζεν οπίσω
συχνά την όψιν στρέφοντας, σαν δυνατό λεοντάρι
110που από την στάνην με φωνές το διώχνουν και με βέλη
άνδρες και σκύλοι· μέσα του τα σπλάχνα τ᾽ ανδρειωμένα
παγώνουν· ώστε αθέλητα το περιαύλι αφήνει.
Ομοίως απ᾽ τον Πάτροκλον εμπόδιζ᾽ ο Ατρείδης,
και ως έφθασε στους Αχαιούς εστάθηκε κι εστράφη,
115και για τον μέγαν Αίαντα τον Τελαμωνιάδη
εκοίτα και τον είδ᾽ ευθύς στ᾽ αριστερά της μάχης
που τους συντρόφους θάρρυνε στην μάχην, ότι ο Φοίβος
ορμήν φυγής ακράτητην τους έβαλε στα στήθη.
Έτρεξε, τον πλησίασε και «δράμε», του ᾽πε, «ω φίλε,
120τον πεθαμένον Πάτροκλον μ᾽ εμέ να υπερασπίσεις,
το λείψανο ίσως φέρομε στον θείον Αχιλλέα
γυμνό· ότι έχει τ᾽ άρματα ο λοφοσείστης Έκτωρ».
Ετάραξεν ο λόγος του του Αίαντος τα στήθη
και ομού με τον Μενέλαον εβγήκε απ᾽ τους προμάχους·
125και ως έγδυσε τον Πάτροκλον ο Έκτωρ τον τραβούσε
με την λεπίδ᾽ ακονητήν να κόψει το κεφάλι
και να πετάξει το κορμί στες σκύλες της Τρωάδος·
με ασπίδα ως πύργον στήθηκεν εγγύς ο μέγας Αίας
και στους συντρόφους σύρθηκεν ο Έκτωρ και στ᾽ αμάξι
130ανέβη και παράγγειλε τουςΤρώας εις την πόλιν
να φέρουν τα λαμπρ᾽ άρματα, δόξαν να τα ᾽χει εκείνος.
Κι εσκέπαζε τον Πάτροκλον με την πλατιάν ασπίδα
ο Αίας, όπως λεόντισσα εμπρός απ᾽ τα μικρά της,
που κυνηγοί την απαντούν να τα οδηγά στον λόγγον·
135στην ρώμην της περήφανη το μέτωπο σουφρώνει
και με τα φρύδια χαμηλά τα μάτια της σκεπάζει·
αυτήν εμπρός στον Πάτροκλον την στάσιν πήρε ο Αίας.
Ο Ατρείδης ο Μενέλαος και αυτός εις τ᾽ άλλο πλάγι
παράστεκε περίλυπος μες στ᾽ ανδρειωμένα στήθη.