Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΣΟΦΟΚΛΗΣ

Ἀντιγόνη (626-682)


ΕΠΕΙΣΟΔΙΟΝ ΤΡΙΤΟΝ


ΧΟ. ὅδε μὴν Αἵμων, παίδων τῶν σῶν
νέατον γέννημ᾽· ἆρ᾽ ἀχνύμενος
τάλιδος ἥκει μόρον Ἀντιγόνης,
630ἀπάτης λεχέων ὑπεραλγῶν;
ΚΡ. τάχ᾽ εἰσόμεσθα μάντεων ὑπέρτερον.
ὦ παῖ, τελείαν ψῆφον ἆρα μὴ κλύων
τῆς μελλονύμφου πατρὶ λυσσαίνων πάρει;
ἢ σοὶ μὲν ἡμεῖς πανταχῇ δρῶντες φίλοι;
ΑΙΜΩΝ
635πάτερ, σός εἰμι· καὶ σύ μοι γνώμας ἔχων
χρηστὰς ἀπορθοῖς, αἷς ἔγωγ᾽ ἐφέψομαι.
ἐμοὶ γὰρ οὐδεὶς ἀξιώσεται γάμος
μείζων φέρεσθαι σοῦ καλῶς ἡγουμένου.
ΚΡ. οὕτω γάρ, ὦ παῖ, χρὴ διὰ στέρνων ἔχειν,
640γνώμης πατρῴας πάντ᾽ ὄπισθεν ἑστάναι.
τούτου γὰρ οὕνεκ᾽ ἄνδρες εὔχονται γονὰς
κατηκόους φύσαντες ἐν δόμοις ἔχειν,
ὡς καὶ τὸν ἐχθρὸν ἀνταμύνωνται κακοῖς,
καὶ τὸν φίλον τιμῶσιν ἐξ ἴσου πατρί.
645ὅστις δ᾽ ἀνωφέλητα φιτύει τέκνα,
τί τόνδ᾽ ἂν εἴποις ἄλλο πλὴν αὑτῷ πόνους
φῦσαι, πολὺν δὲ τοῖσιν ἐχθροῖσιν γέλων;
μή νύν ποτ᾽, ὦ παῖ, τὰς φρένας γ᾽ ὑφ᾽ ἡδονῆς
γυναικὸς οὕνεκ᾽ ἐκβάλῃς, εἰδὼς ὅτι
650ψυχρὸν παραγκάλισμα τοῦτο γίγνεται,
γυνὴ κακὴ ξύνευνος ἐν δόμοις. τί γὰρ
γένοιτ᾽ ἂν ἕλκος μεῖζον ἢ φίλος κακός;
ἀλλὰ πτύσας ὡσεί τε δυσμενῆ μέθες
τὴν παῖδ᾽ ἐν Ἅιδου τήνδε νυμφεύειν τινί.
655ἐπεὶ γὰρ αὐτὴν εἷλον ἐμφανῶς ἐγὼ
πόλεως ἀπιστήσασαν ἐκ πάσης μόνην,
ψευδῆ γ᾽ ἐμαυτὸν οὐ καταστήσω πόλει,
ἀλλὰ κτενῶ. πρὸς ταῦτ᾽ ἐφυμνείτω Δία
ξύναιμον· εἰ γὰρ δὴ τά γ᾽ ἐγγενῆ φύσει
660ἄκοσμα θρέψω, κάρτα τοὺς ἔξω γένους.
ἐν τοῖς γὰρ οἰκείοισιν ὅστις ἔστ᾽ ἀνὴρ
χρηστός, φανεῖται κἀν πόλει δίκαιος ὤν.
καὶ τοῦτον ἂν τὸν ἄνδρα θαρσοίην ἐγὼ
καλῶς μὲν ἄρχειν, εὖ δ᾽ ἂν ἄρχεσθαι θέλειν,
670δορός τ᾽ ἂν ἐν χειμῶνι προστεταγμένον
μένειν δίκαιον κἀγαθὸν παραστάτην.
ὅστις δ᾽ ὑπερβὰς ἢ νόμους βιάζεται,
ἢ τοὐπιτάσσειν τοῖς κρατύνουσιν νοεῖ,
665οὐκ ἔστ᾽ ἐπαίνου τοῦτον ἐξ ἐμοῦ τυχεῖν.
ἀλλ᾽ ὃν πόλις στήσειε, τοῦδε χρὴ κλύειν
καὶ σμικρὰ καὶ δίκαια καὶ τἀναντία.
ἀναρχίας δὲ μεῖζον οὐκ ἔστιν κακόν.
αὕτη πόλεις τ᾽ ὄλλυσιν, ἥδ᾽ ἀναστάτους
οἴκους τίθησιν· ἥδε τ᾽ ἐν μάχῃ δορὸς
675τροπὰς καταρρήγνυσι· τῶν δ᾽ ὀρθουμένων
σῴζει τὰ πολλὰ σώμαθ᾽ ἡ πειθαρχία.
οὕτως ἀμυντέ᾽ ἐστὶ τοῖς κοσμουμένοις,
κοὔτοι γυναικὸς οὐδαμῶς ἡσσητέα.
κρεῖσσον γάρ, εἴπερ δεῖ, πρὸς ἀνδρὸς ἐκπεσεῖν,
680κοὐκ ἂν γυναικῶν ἥσσονες καλοίμεθ᾽ ἄν.
ΧΟ. ἡμῖν μέν, εἰ μὴ τῷ χρόνῳ κεκλέμμεθα,
λέγειν φρονούντως ὧν λέγεις δοκεῖς πέρι.


ΤΡΙΤΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ


ΚΟΡ. Μα νά κι ο Αίμονας, απ᾽ τα παιδιά σου
ο στερνός βλαστός· να ᾽ρχεται τάχα
για την τύχη της μελλόνυφής του
Αντιγόνης πικραμένος και βαριά
630για το ταίρι του που χάνει πονεμένος;
ΚΡΕ. Θα το ξέρομε ευτύς κάλλιο από μάντεις.
Παιδί μου, μη τυχόν μαθαίνοντας
την αμετάκλητή μου απόφαση
για τη μελλόνυφή σου, ήρθες ίσως
με μένα τον πατέρα σου οργισμένος;
ή μ᾽ ό,τι και να κάνομε, για σένα
φίλοι πάντα θα σου είμαστε;
ΑΙΜΟΝΑΣ Πατέρα,
είμαι δικός σου κι οδηγός μου εσύ ᾽σαι
με τις ορθές σου συμβουλές, που πάντα
εγώ θ᾽ ακολουθώ· γιατί για μένα
ποτέ δε θα ᾽ ναι κανείς γάμος άξιος
να τον βάλω πιο πάνω από σένα, όταν
το σωστό συμβουλεύεις. ΚΡΕ. Κι αυτή να ᾽ χεις
τη γνώμη πάντα, γιε μου, στην καρδιά σου,
640πως στου πατέρα εμπρός τη θέληση όλα
πρέπει να υποχωρούν· γιατί γι᾽ αυτό είναι
που εύχεται ν᾽ αποχτά παιδιά κανένας
κι υπάκουα μες στα σπίτια του να τα ᾽ χει,
και για ν᾽ αντιπλερώνουν τους εχθρούς του
μ᾽ ό,τι κακό, και να τιμούν τους φίλους
όσο κι αυτός· ενώ όταν κανείς φέρνει
στον κόσμο ανώφελα παιδιά, σαν τί άλλο
πως γέννησε θα πεις, παρά φαρμάκια
για τον εαυτό του κι αφορμές μεγάλες
για τους εχθρούς του να γελούν μαζί του;
Αυτά λοιπόν κοίτα ποτέ μη χάσεις
τα αισθήματα, παιδί μου, από λαχτάρα
για μια γυναίκα, ξέροντας πως είναι
650αγκάλιασμα ψυχρό ένας σύντροφος
στο πλευρό μας κακός, μέσα στο σπίτι·
γιατί ποιά μεγαλύτερη μπορεί
πληγή να γίνει απ᾽ τον κακό το φίλο;
Ξορκίσου την λοιπόν αυτή την κόρη
σαν εχθρό σου και στείλε την να πάει
στον Άδη, εκεί να παντρευτεί όποιο θέλει·
γιατί αφού μόνη αυτή σ᾽ όλη την πόλη
πιάστηκε φανερά να παρακούει
την προσταγή μου, δε θα βγω μπρος σ᾽ όλους
ψεύτης εγώ, μα θα τη θανατώσω,
κι ας πάει στον ομοαίματό μας Δία
να μου ψάλλει όσο θέλει· γιατί αν θρέψω
απ᾽ την ίδια τη γενιά μου αντάρτες,
660πολύ πιότερο απέξω· μα όποιος είναι
καλός για τα δικά του νοικοκύρης,
θα φανεί και της χώρας κυβερνήτης
άξιος· και κείνος που μ᾽ αυθαιρεσία
παραβιάζει τους νόμους, ή εννοεί
να επιβληθεί σ᾽ αυτούς που εξουσιάζουν,
μόνο έπαινο από μένα δε θα πάρει·
μα όποιον θα εκλέξει η χώρα, σ᾽ αυτόν πρέπει
να υπακούομε τυφλά, και στα μεγάλα
και στα μικρά, στα δίκια και στα ενάντια.
Σε τέτοιον άντρα εγώ θα εμπιστευόμουν
πως άξιος θα ᾽ταν αρχηγός κι ο ίδιος
και πρόθυμος θα υπάκουε κάτω απ᾽ άλλους
670κι όπου ταχθεί στην τρικυμία της μάχης
πιστός κι αντρείος θα μένει παραστάτης.
Δεν είναι άλλο κακό απ᾽ την αναρχία·
αυτή χαλάει τα κράτη, αυτή τα σπίτια
φέρνει άνω κάτω, αυτή σε φευγιό βάζει
τα σύμμαχα κοντάρια, ενώ τα πλήθη
τα υπάκουα τα σώζει η πειθαρχία·
κι έτσι πρέπει καθείς να υπερασπίζει
με τα όλα του το νόμο και την τάξη
και με κανένα τρόπο να μη στρέξει
να νικηθεί ποτέ του από γυναίκα·
γιατ᾽ αν το φέρν᾽ η ανάγκη, κάλλιο απ᾽ άντρα
να πέσω απ᾽ την αρχή, κι όχι να πούνε
680πως γυναίκες μάς πήρανε από κάτω.
ΧΟΡ. Εμείς, αν δε μας μώραναν τα χρόνια,
βρίσκομε να ᾽ χεις δίκιο σ᾽ αυτά που ᾽ πες.


ΤΡΙΤΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ


630ΚΡΕ. Γλήγορα θα το μάθομε καλύτερα παρ᾽ απ᾽ τους μάντες.
Παιδί μου, μήπως έρχεσαι μανιασμένος στον πατέρα σου;
επειδή άκουσες πως καταδικάσθηκε η μελλόνυμφή σου;
ή μ᾽ ό,τι κάναμ᾽ εμείς πάντα θέλαμε το καλό σου;
ΑΙΜΩΝ
Πατέρα, δικός σου είμαι και συ με κυβερνάς με τις καλές σου γνώμες,
που εγώ βέβαια θα τις ακολουθήσω,
γιατί καμιά παντρειά δεν θ᾽ αξιωθεί να μου σταθεί ψηλότερα
από τα σένα, σαν με οδηγείς καλά.
ΚΡΕ. Τέτοια, παιδί μου, πρέπει να ᾽ναι η καρδιά σου
640και πάντα να στέκεις πίσω από τη γνώμη του πατέρα·
για δαύτο κι οι άνθρωποι κάνουν ευχές
να γεννήσουν παιδιά υπάκουα και να τα ᾽χουνε στο σπίτι
για να ᾽κδικούνται τον εχθρό και τον φίλο να τιμούν
μαζί με τον πατέρα.
Και όποιος ανωφέλευτα γεννάει παιδιά,
τί άλλο να του πει κανείς παρά πως βάσανα του γεννηθήκαν·
και πολύ περιγέλιο γι᾽ αυτά απ᾽ τους εχτρούς του;
μη λοιπόν ποτέ, παιδί μου, αφήσεις τα λογικά σου να σου φύγουν
στην ηδονή υποταγμένος για χάρη μιας γυναίκας,
650γιατί να ξέρεις πως κακή ψυχρή γίνεται η αγκαλιά
με μια κακιά γυναίκα μες στο σπίτι,
γιατί ποιά πληγή είναι μεγαλύτερη απ᾽ τον κακό τον φίλο;
φτύσ᾽ τη λοιπόν και συ, σαν εχτρά σου που είναι
και άφησε την κόρη μ᾽ άλλονα να παντρευθεί στον Άδη,
γιατί αφού την έπιασα εγώ ολοφάνερα να παρακούει
αυτή μονάχα απ᾽ όλη την πολιτεία
δε θενα βγω ψεύστης τώρα στον κόσμο,
αλλά θα τη σκοτώσω·
ας πάει να φωνάζει και να καταριέται γι᾽ αυτά στον Δία,
τον παραστάτη της συγγένειας,
γιατί, αν στο αίμα μου τ᾽ άπρεπο φυσικό το θρέψω εγώ,
660πολύ περισσότερο θα το θρέψω στους έξω απ᾽ τη γενιά μου.
Όποιος στους σπιτικούς του δείχνεται άντρας μ᾽ αρετή,
και στην πολιτεία μέσα δίκαιος θα φανεί·
εκείνον όμως που αμάρτησε και ή με τη βία χαλάει τους νόμους
ή θέλει να προστάζει σ᾽ όσους κυβερνούν,
αυτός ποτέ του από μένα δεν θενα παινευθεί,
παρά όποιονε έβαλεν άρχοντα η πολιτεία, αυτόν πρέπει ν᾽ ακούμε,
και στα μικρά και στα δίκαια και στα ενάντια·
και τέτοιος ένας άνδρας, εγώ θαρρώ,
καλά θα κυβερνά, και να τον κυβερνούν καλά θα δέχεται
670και μες στην ανεμοζάλη του πολέμου θα μένει όπου τον πρόσταξαν,
τίμιος παραστάτης και καλός.
Αγκαλά τίποτα πιο μεγαλύτερο κακό δεν είναι από την αναρχία·
Αυτή ρημάζει πολιτείες, αυτή σπίτια αναστατώνει,
αυτή μέσα στα δόρατα που πολεμούν αντάμα
φέρνει του φευγιού τις ραϊσιές·
όπου όμως στέκονται τα σώματα ολόρθα, σώζει τους περισσότερους η πειθαρχία.
Έτσι πρέπει να διαφεντεύει κανείς τον νόμο και την τάξη
και ποτέ να μη νικιέται απ᾽ τη γυναίκα·
καλύτερο είναι, αν είναι ανάγκη, μπροστά απ᾽ τον άνδρα να ξεπέσουμε
680και να μη λεγόμαστε απ᾽ τις γυναίκες πιο κατώτεροι.
ΧΟΡ. Εμείς, αν δεν μας κλέψαν τα γερατειά τη γνώση, θαρρούμε
πως φρόνιμα λόγια είπες για όσα είπες.


ΤΡΙΤΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ


ΚΟΡ. (Βλέπει τον Αίμονα)
Νά! ο Αίμονας, ω βασιλιά, το υστερινό παιδί σου·
σα λυπημένος φαίνεται για την κακή τη μοίρα
που τη μνηστή του μέλλεται να βρει, την Αντιγόνη,
630και που του κλέβει ανέλπιστα την ευτυχία του γάμου!
ΚΡΕ. Γρήγορα θα το μάθομε, κάλλια από τους προφήτες!—
Παιδί μου, την απόφαση ξέρεις για τη μνηστή σου,
κι ήρθες με τον πατέρα σου τάχατες θυμωμένος;
Ή θα ᾽χω την αγάπη σου σ᾽ ό,τι κι αν εγώ κάμω;
ΑΙΜΩΝ
Δικός σου είμαι, πατέρα μου· και τις δικές σου γνώμες
που ᾽ναι σωστές και φρόνιμες εγώ θ᾽ ακολουθήσω·
και δεν θα προτιμήσω εγώ ποτέ κανένα γάμο,
από το να με κυβερνάς εσύ, με σωστή γνώμη.
ΚΡΕ. Αυτό, παιδί μου, πάντοτε να ᾽χεις μες στην καρδιά σου,
640όλα να υποχωρούν για σε στην πατρική τη γνώμη.
Γιατί γι᾽ αυτό κι οι άνθρωποι αποθυμούνε να ᾽χουν
παιδιά μέσα στα σπίτια τους οπού να τους ακούνε,
που να εγδικιούνται τον εχτρό μ᾽ ό,τι κακό μπορέσουν,
και να τιμούν τον φίλο τους, ως τον τιμούν οι ίδιοι·
αλλ᾽ όποιος έκαμε παιδιά που δεν τον ωφελούνε,
σαν άλλο τί μπορείς να πεις, παρά πως έχει κάμει
για τον εαυτό του βάσανα, για τους εχτρούς του γέλια;
Τη φρονιμάδα το λοιπόν, παιδί μου, μην πατήσεις
ποτές από επιθυμιάν, εσύ, για μια γυναίκα,
650ξέροντας κρύο αγκάλιασμα πως θενα καταντήσει
κακιάς γυναίκας συντροφιά για σπίτι και γι᾽ αγάπη.
Είναι πληγή χειρότερη, παρά ένας κακός φίλος;
Μα αφού τη φτύσεις σαν εχτράν, άφησε αυτήν την κόρη
να βρει γαμπρό να παντρευτεί εκεί στον Άδη κάτω.
Γιατί αφού την έπιασα, μονάχα αυτήν απ᾽ όλους,
που πάτησε στα φανερά τα διαλαλήματά μου,
δεν θα βγω ψεύτης τώρα εγώ, παρά θα τη σκοτώσω!
660Μα αν δεν μ᾽ ακούν οι συγγενείς, ποιός τότε θα μ᾽ ακούσει;
Γιατί όποιος μες στο σπίτι του είν᾽ άντρας τιμημένος,
αυτός και δίκιος θα φανεί και μες στην πολιτεία.
Και τέτοιος άνθρωπος θαρρώ πως βέβαια θενα ξέρει
το ίδιο καλά να κυβερνά, καλά να κυβερνιέται·
670Κι αν πάλι κάποτε βρεθεί στην τρικυμία της μάχης,
πως θενα μείνει σύντροφος πιστός κι αντρειωμένος.
Μα όποιος τους νόμους τούς πατά, ή θέλει να προστάζει
σ᾽ εκείνους οπού κυβερνούν, εμένα δεν μ᾽ αρέσει.
Μα εκείνον που τον έστησε ψηλά η πολιτεία,
και στα μικρά να τον ακούν και στα μεγάλα πρέπει.
Κι είναι κακό χειρότερον από την αναρχία;
Αυτή και πολιτείες χαλνά· αυτή σπίτια ρημάζει·
αυτή, την άτιμη φυγή γεννά μέσα στη μάχη.
Αλλ᾽ όποιος είναι φρόνιμος, τον σώζει η πειθαρχία.
Γι᾽ αυτό να υπερασπίζεται πρέπει κανείς την τάξη,
κι ούτε να τον νικά ποτέ κανέναν μια γυναίκα.
Μα αν πρέπει να ξεπέσομεν, ας πέσομε από άντρα·
680κι ας μη μας πουν πιο αδύνατους ποτές από γυναίκες!
ΚΟΡ. Αν δεν γελιούμαι τώρα εγώ, από τα γερατεία,
μου φαίνονται σα φρόνιμα πως είναι αυτά που λέγεις.