Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ

Ἀλέξανδρος (7.1-8.5)


[7.1] Καθορῶν δὲ τὴν φύσιν αὐτοῦ δυσνίκητον μὲν οὖσαν, ἐρίσαντος μὴ βιασθῆναι, ῥᾳδίως δ᾽ ἀγομένην ὑπὸ λόγου πρὸς τὸ δέον, αὐτός τε πείθειν ἐπειρᾶτο μᾶλλον ἢ προστάττειν, [7.2] καὶ τοῖς περὶ μουσικὴν καὶ τὰ ἐγκύκλια παιδευταῖς οὐ πάνυ τι πιστεύων τὴν ἐπιστασίαν αὐτοῦ καὶ κατάρτισιν, ὡς μείζονος οὖσαν πραγματείας καὶ κατὰ τὸν Σοφοκλέα
πολλῶν χαλινῶν ἔργον οἰάκων θ᾽ ἅμα,
μετεπέμψατο τῶν φιλοσόφων τὸν ἐνδοξότατον καὶ λογιώτατον Ἀριστοτέλην, καλὰ καὶ πρέποντα διδασκάλια τελέσας αὐτῷ. [7.3] τὴν γὰρ Σταγειριτῶν πόλιν, ἐξ ἧς ἦν Ἀριστοτέλης, ἀνάστατον ὑπ᾽ αὐτοῦ γεγενημένην συνῴκισε πάλιν, καὶ τοὺς διαφυγόντας ἢ δουλεύοντας τῶν πολιτῶν ἀποκατέστησε. [7.4] σχολὴν μὲν οὖν αὐτοῖς καὶ διατριβὴν τὸ περὶ Μίεζαν Νυμφαῖον ἀπέδειξεν, ὅπου μέχρι νῦν Ἀριστοτέλους ἕδρας τε λιθίνας καὶ ὑποσκίους περιπάτους δεικνύουσιν. [7.5] ἔοικε δ᾽ Ἀλέξανδρος οὐ μόνον τὸν ἠθικὸν καὶ πολιτικὸν παραλαβεῖν λόγον, ἀλλὰ καὶ τῶν ἀπορρήτων καὶ βαθυτέρων διδασκαλιῶν, ἃς οἱ ἄνδρες ἰδίως ἀκροατικὰς καὶ ἐποπτικὰς προσαγορεύοντες οὐκ ἐξέφερον εἰς πολλούς, μετασχεῖν. [7.6] ἤδη γὰρ εἰς Ἀσίαν διαβεβηκώς, καὶ πυθόμενος λόγους τινὰς ἐν βιβλίοις περὶ τούτων ὑπ᾽ Ἀριστοτέλους ἐκδεδόσθαι, γράφει πρὸς αὐτὸν ὑπὲρ φιλοσοφίας παρρησιαζόμενος ἐπιστολήν, ἧς ἀντίγραφόν ἐστιν· [7.7] «Ἀλέξανδρος Ἀριστοτέλει εὖ πράττειν. οὐκ ὀρθῶς ἐποίησας ἐκδοὺς τοὺς ἀκροατικοὺς τῶν λόγων· τίνι γὰρ δὴ διοίσομεν ἡμεῖς τῶν ἄλλων, εἰ καθ᾽ οὓς ἐπαιδεύθημεν λόγους, οὗτοι πάντων ἔσονται κοινοί; ἐγὼ δὲ βουλοίμην ἂν ταῖς περὶ τὰ ἄριστα ἐμπειρίαις ἢ ταῖς δυνάμεσι διαφέρειν. ἔρρωσο». [7.8] ταύτην μὲν οὖν τὴν φιλοτιμίαν αὐτοῦ παραμυθούμενος Ἀριστοτέλης ἀπολογεῖται περὶ τῶν λόγων ἐκείνων, ὡς καὶ ἐκδεδομένων καὶ μὴ ἐκδεδομένων. [7.9] ἀληθῶς γὰρ ἡ περὶ τὰ φυσικὰ πραγματεία, πρὸς διδασκαλίαν καὶ μάθησιν οὐδὲν ἔχουσα χρήσιμον, ὑπόδειγμα τοῖς πεπαιδευμένοις ἀπ᾽ ἀρχῆς γέγραπται.
[8.1] Δοκεῖ δέ μοι καὶ τὸ φιλιατρεῖν Ἀλεξάνδρῳ προστρίψασθαι μᾶλλον ἑτέρων Ἀριστοτέλης. οὐ γὰρ μόνον τὴν θεωρίαν ἠγάπησεν, ἀλλὰ καὶ νοσοῦσιν ἐβοήθει τοῖς φίλοις, καὶ συνέταττε θεραπείας τινὰς καὶ διαίτας, ὡς ἐκ τῶν ἐπιστολῶν λαβεῖν ἔστιν. [8.2] ἦν δὲ καὶ φύσει φιλόλογος καὶ φιλομαθὴς καὶ φιλαναγνώστης, καὶ τὴν μὲν Ἰλιάδα τῆς πολεμικῆς ἀρετῆς ἐφόδιον καὶ νομίζων καὶ ὀνομάζων, ἔλαβε μὲν Ἀριστοτέλους διορθώσαντος ἣν ἐκ τοῦ νάρθηκος καλοῦσιν, εἶχε δ᾽ ἀεὶ μετὰ τοῦ ἐγχειριδίου κειμένην ὑπὸ τὸ προσκεφάλαιον, ὡς Ὀνησίκριτος ἱστόρηκε· [8.3] τῶν δ᾽ ἄλλων βιβλίων οὐκ εὐπορῶν ἐν τοῖς ἄνω τόποις, Ἅρπαλον ἐκέλευσε πέμψαι, κἀκεῖνος ἔπεμψεν αὐτῷ τάς τε Φιλίστου βίβλους καὶ τῶν Εὐριπίδου καὶ Σοφοκλέους καὶ Αἰσχύλου τραγῳδιῶν συχνάς, καὶ Τελέστου καὶ Φιλοξένου διθυράμβους. [8.4] Ἀριστοτέλην δὲ θαυμάζων ἐν ἀρχῇ καὶ ἀγαπῶν οὐχ ἧττον, ὡς αὐτὸς ἔλεγε, τοῦ πατρός, ὡς δι᾽ ἐκεῖνον μὲν ζῶν, διὰ τοῦτον δὲ καλῶς ζῶν, ὕστερον ὑποπτότερον ἔσχεν, οὐχ ὥστε ποιῆσαί τι κακόν, ἀλλ᾽ αἱ φιλοφροσύναι τὸ σφοδρὸν ἐκεῖνο καὶ στερκτικὸν οὐκ ἔχουσαι πρὸς αὐτόν, ἀλλοτριότητος ἐγένοντο τεκμήριον. [8.5] ὁ μέντοι πρὸς φιλοσοφίαν ἐμπεφυκὼς καὶ συντεθραμμένος ἀπ᾽ ἀρχῆς αὐτῷ ζῆλος καὶ πόθος οὐκ ἐξερρύη τῆς ψυχῆς, ὡς ἡ περὶ Ἀνάξαρχόν τε τιμὴ καὶ τὰ πεμφθέντα Ξενοκράτει πεντήκοντα τάλαντα καὶ Δάνδαμις καὶ Καλανὸς οὕτω σπουδασθέντες μαρτυροῦσι.


[7.1] Καθώς ο Φίλιππος διέβλεπε ότι η φύση του Αλέξανδρου ήταν ανυπότακτη και δεν υπέκυπτε στη βία κατά τις φιλονικίες, αλλά, αντίθετα, η λογική τον οδηγούσε εύκολα προς το πρέπον, ο ίδιος προσπαθούσε μάλλον να τον πείθει παρά να τον προστάζει. [7.2] Και τη φροντίδα και την κατάρτισή του, επειδή κατά τη γνώμη του ήταν υπόθεση σπουδαιότερης σημασίας και σύμφωνα με τον Σοφοκλή
έργο για πολλά χαλινά και τιμόνια συνάμα,
δεν την πολυεμπιστεύτηκε στους δασκάλους της μουσικής και των βασικών μαθημάτων, αλλά έστειλε και κάλεσε τον πιο φημισμένο και σοφό από τους φιλοσόφους, τον Αριστοτέλη, καταβάλλοντάς του καλά και αντάξιά του δίδακτρα. [7.3] Έκτισε εκ νέου τα Στάγειρα, από όπου καταγόταν ο Αριστοτέλης και που ο ίδιος είχε καταστρέψει, επανέφερε τους πολίτες που είχαν εξοριστεί και απελευθέρωσε όσους είχαν γίνει δούλοι. [7.4] Σχολή και τόπο διαμονής γι᾽ αυτούς όρισε το Νυμφαίο στην περιοχή της Μίεζας, όπου μέχρι και σήμερα δείχνουν τα πέτρινα καθίσματα του Αριστοτέλη και τους σκιερούς χώρους για τον περίπατο. [7.5] Φαίνεται πως ο Αλέξανδρος δέχτηκε όχι μόνο μαθήματα ηθικής και πολιτικής, αλλά και πήρε μέρος σε μυστικές και βαθύτερες διδασκαλίες, που οι άνδρες ιδίως αποκαλούσαν ακροαματικές και ανώτερες και δεν τις κοινολογούσαν στον πολύ κόσμο. [7.6] Πράγματι, είχε περάσει ήδη στην Ασία, όταν πληροφορήθηκε ότι είχαν εκδοθεί από τον Αριστοτέλη σε βιβλία κάποιοι λόγοι σχετικά με αυτά. Του έγραψε λοιπόν επιστολή, της οποίας υπάρχει αντίγραφο, υπεραμυνόμενος της φιλοσοφίας: «Ο Αλέξανδρος χαιρετά τον Αριστοτέλη. [7.7] Δεν έκανες καλά που εξέδωσες τους ακροαματικούς λόγους· σε τι λοιπόν θα διαφέρουμε εμείς από τους άλλους, εάν οι λόγοι, σύμφωνα με τους οποίους μορφωθήκαμε, θα γίνουν κτήμα όλων; Εγώ προσωπικά θα επιθυμούσα να ξεχωρίζω ως προς τις γνώσεις για τα πιο ωραία πράγματα παρά ως προς τη δύναμη. Να είσαι καλά». [7.8] Μιλώντας καθησυχαστικά ο Αριστοτέλης γι᾽ αυτή τη φιλοδοξία του, λέει σε τόνο απολογητικό για εκείνους τους λόγους ότι έχουν και δεν έχουν εκδοθεί. [7.9] Πράγματι, η πραγματεία του «Μετά τα Φυσικά», που δεν έχει καμιά χρησιμότητα για διδασκαλία και μάθηση, έχει γραφεί εξαρχής ως υπόδειγμα για τους μορφωμένους.
[8.1] Έχω τη γνώμη ότι ο Αριστοτέλης ήταν αυτός που περισσότερο από τους άλλους ενέπνευσε στον Αλέξανδρο την αγάπη για την ιατρική. Γιατί δεν αρκέστηκε μόνο στη θεωρία, αλλά βοηθούσε και τους φίλους, όταν αρρώσταιναν, και έγραφε συνταγές για κάποιες θεραπείες και δίαιτες, όπως μπορεί να το διαπιστώσει κανείς από τις επιστολές. [8.2] Ο Αλέξανδρος ήταν από τη φύση του φίλος της λογοτεχνίας και της μάθησης και αγαπούσε και το διάβασμα. Την Ιλιάδα τη θεωρούσε και την ονόμαζε εφόδιο της πολεμικής αρετής· την είχε πάρει από τον Αριστοτέλη, που την είχε διορθώσει, και είναι αυτή που ονομάζουν «εκ του νάρθηκος». Την είχε πάντοτε μαζί με το μαχαίρι του κάτω από το μαξιλάρι, όπως ιστορεί ο Ονησίκριτος. [8.3] Επειδή στους μακρινούς τόπους της Ασίας δεν είχε άλλα βιβλία, διέταξε τον Άρπαλο να του στείλει. Και εκείνος του έστειλε τα βιβλία του Φίλιστου και αρκετές από τις τραγωδίες του Ευριπίδη, του Σοφοκλή και του Αισχύλου και διθυράμβους του Τελέστου και του Φιλόξενου. [8.4] Όσο για τον Αριστοτέλη, ενώ στην αρχή τον θαύμαζε και τον αγαπούσε όχι λιγότερο από τον πατέρα του, όπως ο ίδιος έλεγε, γιατί σε εκείνον χρωστούσε τη ζωή του, σ᾽ αυτόν την ενάρετη ζωή, αργότερα τον θεώρησε κάπως ύποπτο, όχι στον βαθμό να του κάνει κάποιο κακό, αλλά, καθώς οι φροντίδες δεν είχαν πια, όπως στην αρχή, εκείνη τη σφοδρή ζεστασιά, στάθηκαν απόδειξη της διαφοροποίησής του. [8.5] Ωστόσο, η έμφυτη αγάπη, ο ζήλος και ο πόθος για τη φιλοσοφία, που είχαν αναπτυχθεί σ᾽ αυτόν μαζί από την αρχή, δεν είχαν ξεριζωθεί από την ψυχή του, όπως μαρτυρούν η τιμή προς τον Ανάξαρχο, τα πενήντα τάλαντα που έστειλε στον Ξενοκράτη, καθώς και οι Δάνδαμις και Καλανός που τόσο τους φρόντισε.