Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ

Ἀλέξανδρος (31.1-31.14)


[31.1] Ἀλέξανδρος δὲ τὴν ἐντὸς τοῦ Εὐφράτου πᾶσαν ὑφ᾽ ἑαυτῷ ποιησάμενος, ἤλαυνεν ἐπὶ Δαρεῖον, ἑκατὸν μυριάσι στρατοῦ καταβαίνοντα. [31.2] καί τις αὐτῷ φράζει τῶν ἑταίρων, ὡς δὴ γέλωτος ἄξιον πρᾶγμα, τοὺς ἀκολούθους παίζοντας εἰς δύο μέρη διῃρηκέναι σφᾶς αὐτούς, ὧν ἑκατέρου στρατηγὸν εἶναι καὶ ἡγεμόνα, τὸν μὲν Ἀλέξανδρον, τὸν δὲ Δαρεῖον ὑπ᾽ αὐτῶν προσαγορευόμενον· [31.3] ἀρξαμένους δὲ βώλοις ἀκροβολίζεσθαι πρὸς ἀλλήλους, εἶτα πυγμαῖς, τέλος ἐκκεκαῦσθαι τῇ φιλονικίᾳ καὶ μέχρι λίθων καὶ ξύλων, πολλοὺς καὶ δυσκαταπαύστους γεγονότας. [31.4] ταῦτ᾽ ἀκούσας ἐκέλευσεν αὐτοὺς μονομαχῆσαι τοὺς ἡγεμόνας, καὶ τὸν μὲν Ἀλέξανδρον αὐτὸς ὥπλισε, τὸν δὲ Δαρεῖον Φιλώτας. ἐθεᾶτο δ᾽ ὁ στρατός, ἐν οἰωνῷ τινι τοῦ μέλλοντος τιθέμενος τὸ γιγνόμενον. [31.5] ἰσχυρᾶς δὲ τῆς μάχης γενομένης, ἐνίκησεν ὁ καλούμενος Ἀλέξανδρος, καὶ δωρεὰν ἔλαβε δώδεκα κώμας καὶ στολῇ Περσικῇ χρῆσθαι. ταῦτα μὲν οὖν Ἐρατοσθένης ἱστόρηκε.
[31.6] Τὴν δὲ μεγάλην μάχην πρὸς Δαρεῖον οὐκ ἐν Ἀρβήλοις, ὥσπερ οἱ πολλοὶ γράφουσιν, ἀλλ᾽ ἐν Γαυγαμήλοις γενέσθαι συνέπεσε. [31.7] σημαίνειν δέ φασιν οἶκον καμήλου τὴν διάλεκτον, ἐπεὶ τῶν πάλαι τις βασιλέων ἐκφυγὼν πολεμίους ἐπὶ καμήλου δρομάδος ἐνταῦθα καθίδρυσεν αὐτήν, ἀποτάξας τινὰς κώμας καὶ προσόδους εἰς τὴν ἐπιμέλειαν.
[31.8] Ἡ μὲν οὖν σελήνη τοῦ Βοηδρομιῶνος ἐξέλιπε περὶ τὴν τῶν μυστηρίων τῶν Ἀθήνησιν ἀρχήν, ἑνδεκάτῃ δ᾽ ἀπὸ τῆς ἐκλείψεως νυκτὶ τῶν στρατοπέδων ‹ἀλλήλων› ἐν ὄψει γεγονότων, Δαρεῖος μὲν ‹ἐν› ὅπλοις συνεῖχε τὴν δύναμιν, ὑπὸ λαμπάδων ἐπιπορευόμενος τὰς τάξεις· [31.9] Ἀλέξανδρος δὲ τῶν Μακεδόνων ἀναπαυομένων αὐτὸς πρὸ τῆς σκηνῆς μετὰ τοῦ μάντεως Ἀριστάνδρου διέτριβεν, ἱερουργίας τινὰς ἀπορρήτους ἱερουργούμενος καὶ τῷ Φόβῳ σφαγιαζόμενος. [31.10] οἱ δὲ πρεσβύτεροι τῶν ἑταίρων καὶ μάλιστα Παρμενίων, ὡς τὸ μὲν πεδίον τὸ μεταξὺ τοῦ Νιφάτου καὶ τῶν ὀρῶν τῶν Γορδυαίων ἅπαν ἑωρᾶτο καταλαμπόμενον τοῖς βαρβαρικοῖς φέγγεσιν, ἀτέκμαρτος δέ τις φωνὴ συμμεμειγμένη καὶ θόρυβος ἐκ τοῦ στρατοπέδου καθάπερ ἐξ ἀχανοῦς προσήχει πελάγους, [31.11] θαυμάσαντες τὸ πλῆθος καὶ πρὸς ἀλλήλους διαλεχθέντες, ὡς μέγα καὶ χαλεπὸν ἔργον εἴη συμπεσόντας ἐκ προφανοῦς τοσοῦτον ὤσασθαι πόλεμον, ἀπὸ τῶν ἱερῶν γενομένῳ τῷ βασιλεῖ προσελθόντες, ἔπειθον αὐτὸν ἐπιχειρῆσαι νύκτωρ τοῖς πολεμίοις καὶ τῷ σκότῳ τὸ φοβερώτατον συγκαλύψαι τοῦ μέλλοντος ἀγῶνος. [31.12] ὁ δὲ τὸ μνημονευόμενον εἰπὼν «οὐ κλέπτω τὴν νίκην,» ἐνίοις μὲν ἔδοξε μειρακιώδη καὶ κενὴν ἀπόκρισιν πεποιῆσθαι, παίζων πρὸς τοσοῦτον κίνδυνον, [31.13] ἐνίοις δὲ καὶ τῷ παρόντι θαρρεῖν καὶ στοχάζεσθαι τοῦ μέλλοντος ὀρθῶς, μὴ διδοὺς πρόφασιν ἡττηθέντι Δαρείῳ πρὸς ἄλλην αὖθις ἀναθαρρῆσαι πεῖραν, αἰτιωμένῳ τούτων νύκτα καὶ σκότος, ὡς ὄρη καὶ στενὰ καὶ θάλασσαν τῶν προτέρων. [31.14] οὐ γὰρ ὅπλων οὐδὲ σωμάτων ἀπορίᾳ παύσεσθαι πολεμοῦντα Δαρεῖον ἀπὸ τηλικαύτης δυνάμεως καὶ χώρας τοσαύτης, ἀλλ᾽ ὅταν ἀφῇ τὸ φρόνημα καὶ τὴν ἐλπίδα, δι᾽ ἐμφανοῦς ἥττης κατὰ κράτος ἐξελεγχθείς.


[31.1] Ο Αλέξανδρος, αφού κυρίεψε όλη την περιοχή δυτικά του Ευφράτη, προχωρούσε ακάθεκτος εναντίον του Δαρείου, που ερχόταν από τα ενδότερα με ένα εκατομμύριο στρατό. [31.2] Και κάποιος από τους φίλους τού λέει κάτι που άξιζε για γέλια, ότι η ακολουθία του παίζοντας είχε χωριστεί σε δυο μέρη, το καθένα από τα οποία είχε στρατηγό και αρχηγό, που τους είχαν ονομάσει τον έναν Αλέξανδρο και τον άλλον Δαρείο. [31.3] Στην αρχή χτυπούσαν από μακριά ο ένας τον άλλον με βώλους, στη συνέχεια με γροθιές και τέλος είχαν ανάψει τα αίματα από τον καβγά και έφτασαν σε σημείο να πετούν πέτρες και ξύλα· πολλοί μάλιστα ήταν πολύ δύσκολο να σταματήσουν. [31.4] Ακούγοντας αυτά, ο βασιλιάς έδωσε διαταγή να μονομαχήσουν οι ίδιοι οι αρχηγοί· στον Αλέξανδρο έδωσε όπλα ο ίδιος, στον Δαρείο ο Φιλώτας. Παρακολουθούσε όλος ο στρατός, καθώς θεωρούσε το περιστατικό ως οιωνό για τη μελλοντική αναμέτρηση. [31.5] Έγινε σφοδρή μονομαχία και νίκησε ο ονομαζόμενος Αλέξανδρος· πήρε ως ανταμοιβή δώδεκα χωριά και την άδεια να χρησιμοποιεί Περσική ενδυμασία. Αυτά λοιπόν έχει ιστορήσει ο Ερατοσθένης. [31.6] Η μεγάλη αναμέτρηση με τον Δαρείο έτυχε να γίνει όχι στα Άρβηλα, όπως γράφουν οι περισσότεροι, αλλά στα Γαυγάμηλα. [31.7] Λένε ότι το όνομα στην τοπική γλώσσα σημαίνει σπίτι καμήλας, γιατί κάποιος παλαιός βασιλιάς, αφού διέφυγε τους εχθρούς του πάνω σε καμήλα δρομάδα, την εγκατέστησε εδώ, καθορίζοντας για τη φροντίδα της μερικά χωριά και έσοδα. [31.8] Κατά τον μήνα λοιπόν Βοηδρομιώνα έγινε έκλειψη σελήνης, στην αρχή σχεδόν των Ελευσίνιων Μυστηρίων, και την ενδέκατη νύχτα μετά την έκλειψη οι δυο στρατοί ήρθαν αντιμέτωποι. Ο Δαρείος είχε τη δύναμή του πανέτοιμη για μάχη και επιθεωρούσε τις τάξεις του κάτω από το φως πυρσών· [31.9] ο Αλέξανδρος από την άλλη, ενώ οι Μακεδόνες κοιμούνταν, ο ίδιος πέρασε τη νύχτα μπροστά στη σκηνή με τον μάντη Αρίστανδρο κάνοντας μυστικές τελετουργίες και προσφέροντας θυσίες στον Φοίβο. [31.10] Οι μεγαλύτεροι από τους εταίρους και μάλιστα ο Παρμενίων, καθώς όλη η πεδιάδα ανάμεσα στον Νιφάτη και τα Γορδυαία βουνά έμοιαζε να φεγγοβολάει από τις βαρβαρικές φωτιές και κάποια ακαθόριστη και μπερδεμένη φωνή και θόρυβος από το στρατόπεδο αντηχούσε σαν από αχανές πέλαγος, [31.11] έμειναν έκπληκτοι από το πλήθος και έλεγαν συζητώντας μεταξύ τους πόσο μεγάλη και δύσκολη υπόθεση ήταν να αντιμετωπίσουν έναν τόσο μεγάλο πόλεμο επιτιθέμενοι φανερά. Γι᾽ αυτό πλησίασαν τον βασιλιά, που είχε τελειώσει τις θυσίες, και προσπαθούσαν να τον πείσουν να επιτεθεί νύχτα εναντίον των εχθρών και με το σκοτάδι να καλύψει τον τρόπο της επικείμενης μάχης. [31.12] Και ο Αλέξανδρος, λέγοντας το μνημειώδες «δεν κλέβω τη νίκη», έδωσε σε ορισμένους την εντύπωση ότι είχε απαντήσει σαν μικρό και άμυαλο παιδί, αστειευόμενος μπροστά σε έναν τόσο μεγάλο κίνδυνο· [31.13] ορισμένοι άλλοι όμως σκέφτηκαν ότι και στον τωρινό κίνδυνο έδειχνε θάρρος και έκρινε σωστά για το μέλλον, με το να μη δώσει δικαιολογία στον Δαρείο, αν ηττηθεί, να ξαναδοκιμάσει άλλην επίθεση, επικαλούμενος γι᾽ αυτά τη νύχτα και το σκοτάδι, όπως για την προηγούμενη ήττα του τα βουνά, τα στενά και τη θάλασσα. [31.14] Γιατί ο Δαρείος δεν θα έπαυε να πολεμά λόγω έλλειψης όπλων και ανθρώπων, μια και είχε τόσο αξιόλογη δύναμη και τόσο μεγάλη χώρα, παρά μόνο όταν θα έχανε το θάρρος και την ελπίδα και θα αποκαλυπτόταν η αδυναμία του ύστερα από μια αδιαμφισβήτητη ήττα.