Γλώσσα και ιστορία: οι τύχες της ελληνικής και της λατινικής· γλώσσα και διάλεκτος

Ποιες ήταν οι γλωσσικές συνέπειες αυτών των διαφορετικών ιστορικών εξελίξεων;

Η διάλυση της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, που εκτεινόταν σε όλη τη δυτική Μεσόγειο αλλά και στην κεντρική και δυτική Ευρώπη, σημαίνει ότι η λατινική γλώσσα παύει πλέον να είναι το όργανο μιας κεντρικής αυτοκρατορικής διοίκησης. Θα εξακολουθήσει να είναι η εκκλησιαστική γλώσσα και για πολλούς αιώνες, όπως είδαμε, η γλώσσα της επιστήμης στη Δυτική Ευρώπη. Καθώς τη θέση της ενιαίας Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας παίρνουν πολλά μικρά και μεγάλα βασίλεια στη νότια, δυτική και κεντρική Ευρώπη, η λατινική γλώσσα, που δεν είναι πια η γλώσσα της κεντρικής αυτοκρατορικής εξουσίας, «αφήνεται στην τύχη της»: η «μείξη» της με γλώσσες των νέων αυτών κρατών, που παίρνουν τη θέση της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, θα δημιουργήσει μια σειρά νέων γλωσσών που «κατάγονται» από τη λατινική: ιταλικά, ισπανικά, γαλλικά, πορτογαλικά, ρουμανικά. Αυτές οι γλώσσες λέγονται νεολατινικές   ή λατινογενείς. Μια τέτοια λατινογενής γλώσσα είναι και τα βλάχικα, που μιλιούνται στην Ελλάδα.

Αλλά γιατί μιλάμε για γλώσσες (νεολατινικές/λατινογενείς) και όχι για διαλέκτους της λατινικής; Επειδή η δημιουργία νέων βασιλείων και κρατών στη θέση της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας δημιούργησε μια νέα γλωσσική συνείδηση: οι ομιλητές δεν θεωρούσαν ότι η λατινογενής γλώσσα που μιλούσαν ήταν η λατινική της αυτοκρατορίας ή, καλύτερα, μια διάλεκτος αυτής της λατινικής. Θεωρούσαν ότι ήταν η γλώσσα του βασιλείου τους: ιταλική, ισπανική, γαλλική, πορτογαλική.

Εικ. 4: Χάρτης νεολατινικών γλωσσών