3.3. Ζωγραφική και ψηφιδωτό

Η πιο «σκοτεινή» τέχνη της αρχαιότητας είναι η ζωγραφική, κυρίως επειδή ελάχιστα δείγματά της έχουν επιβιώσει ως τις μέρες μας και πληροφορίες αντλούμε έμμεσα από περιγραφές έργων τέχνης από συγγραφείς όπως ο Πλίνιος και ο Παυσανίας. Τα μέσα που έχουμε για να την προσεγγίσουμε είναι λίγες τοιχογραφίες, ψηφιδωτά αλλά και οι παραστάσεις πάνω σε αγγεία. Οι μαρτυρίες για την ελληνιστική ζωγραφική είναι ακόμη πιο περιορισμένες, αν λάβουμε υπόψη και το γεγονός ότι η αγγειογραφία γνωρίζει μεγάλη παρακμή στα ελληνιστικά χρόνια, καθώς τα αγγεία πλέον διακοσμούνται με απλά σχέδια και όχι με ολοκληρωμένες παραστάσεις.

Τρία είναι τα χαρακτηριστικά που ανέπτυξε η ελληνιστική ζωγραφική, και τα τρία θεμελιώδη για τη δυτική τέχνη: η χρήση της προοπτικής, η προσθήκη των φωτοσκιάσεων και η δημιουργία οπτικών ψευδαισθήσεων. Τα καλύτερα διατηρημένα δείγματα προέρχονται είτε από επιχρωματισμένες στήλες (κυρίως επιτύμβιες) είτε από τα πλούσια σπίτια, πολλά από τα οποία βρέθηκαν στην Πομπηία, που διέθεταν τοιχογραφίες και μωσαϊκά. Στη νεκρόπολη της Αλεξάνδρειας βρέθηκε ένα σύμπλεγμα έξι επιτύμβιων παραστάσεων στον επονομαζόμενο «Τύμβο των Στρατιωτών» που χρονολογείται στην πρώιμη ελληνιστική εποχή και παρουσιάζει οικογενειακές σκηνές ή εικόνες από την κοινωνική ζωή.

Από τις τοιχογραφίες ξεχωριστό είναι ένα σύμπλεγμα επτά παραστάσεων με τίτλο Τοπία της Οδύσσειας που αναπαριστά περιπέτειες από τις περιπλανήσεις του Οδυσσέα. Η μεγάλη πρωτοτυπία του εν λόγω συμπλέγματος έγκειται στο ότι για πρώτη φορά το φυσικό τοπίο —δέντρα, βράχια, νερά— έρχεται στο προσκήνιο, αγκαλιάζοντας και πολλές φορές επισκιάζοντας την ανθρώπινη μορφή. Έτσι, σε αντίθεση με την κλασική τέχνη που επικεντρωνόταν στον άνθρωπο, η ελληνιστική ζωγραφική εστιάζει στον φυσικό κόσμο που τον περιβάλλει.

Ιδιαίτερη μνεία αξίζει να γίνει στα ψηφιδωτά που φαίνεται πως ήταν ελληνιστική επινόηση. Τα μωσαϊκά, όπως και οι τοιχογραφίες, αποτελούσαν αναπόσπαστο κομμάτι της αρχιτεκτονικής και φυσικά μια ακόμη απόδειξη της ελληνιστικής τάσης για χλιδή και επίδειξη. Βρέθηκαν σε όλα τα μέρη του ελληνιστικού κόσμου, τη Μακεδονία, την Πέργαμο, την Αλεξάνδρεια και την Πομπηία. Τα ψηφιδωτά απεικόνιζαν μυθολογικές παραστάσεις, τοπία, ζώα και αντικείμενα (λόγου χάρη θεατρικές μάσκες). Και εδώ απαντούν δείγματα πολιτικής εικονογραφίας, όπως στο ψηφιδωτό του Αλεξάνδρου (χρον. περ. 100 π.Χ.) που αναπαριστά τη μάχη του Μεγάλου Αλεξάνδρου εναντίον του Δαρείου Γ΄ από την Οικία του Φαύνου στην Πομπηία.

Βιβλιογραφία:

· J.J. Pollitt. 1999. Η τέχνη στην ελληνιστική εποχή. Μετάφρ. Α. Γκαζή. Αθήνα: Παπαδήμας.