πιστοποίηση ελληνομάθειας.

Σεισμολογία

-[Δημοσιογράφος] Καλώς ήρθατε στην εκπομπή «Φως στην Επιστήμη». Σήμερα θα ασχοληθούμε με το θέμα της πρόγνωσης των σεισμών. Πρόκειται για ένα θέμα διαχρονικό και επίκαιρο και σήμερα θα το προσεγγίσουν τρεις διαπρεπείς σεισμολόγοι. Ο κύριος Αφεντάκης, η κυρία Σβώλου και ο κύριος Ισαάκ. Καλωσορίσατε.

-[καλεσμένοι] Καλησπέρα σας.

-[δημοσιογράφος] Κύριε Αφεντάκη, είναι καινούρια επιστήμη η σεισμολογία;

-[Κύριος Αφεντάκης] Από τα πρώτα του βήματα στη Γη, ο άνθρωπος έμαθε να την αφουγκράζεται για ό,τι ήταν εκτός οπτικού πεδίου. Ο πρώτος που σκαρφίστηκε συσκευή για να «πιάνει» από μακριά τις χθόνιες δονήσεις φαίνεται ότι ήταν ένας κινέζος σοφός. Ο Ζανγκ Χενγκ γεννήθηκε το 78 μ.X., έγινε αυλικός του αυτοκράτορα το 111 μ.X. και το 132 μ.X. του παρουσίασε ένα μπρούντζινο μηχανισμό που - κατά τον ισχυρισμό του - μπορούσε να καταγράψει τον χρόνο και την πηγή εκδήλωσης ενός σεισμού. Ο πρώιμος αυτός σεισμογράφος ήταν ένα μπρούντζινο αγγείο, από το οποίο κρέμονταν συμμετρικά οκτώ μεταλλικοί δράκοι με μια μπαλίτσα στο στόμα. Κάτω από τον καθέναν περίμενε ένας επίσης μπρούντζινος βάτραχος με ανοιχτό το στόμα. Την 1η Μαρτίου του 138 μ.X. ο δυτικός δράκος έριξε το σφαιρίδιό του στον πεινασμένο βάτραχο. Οι κάτοικοι της πρωτεύουσας, όμως, δεν ένιωσαν κανέναν σεισμό, οπότε άρχισαν να ψιθυρίζουν. Λίγες ημέρες αργότερα, ωστόσο, έφιππος αγγελιαφόρος έφθασε λαχανιασμένος με το μαντάτο: Σεισμός είχε γίνει στα δυτικά, 500 χιλιόμετρα μακριά από την πρωτεύουσα Λουογιάνγκ!

-[Δημοσιογράφος] Εντυπωσιακό! Γιατί τότε είναι τόσο δύσκολο να πει η επιστήμη με ακρίβεια πότε θα γίνει ένας σεισμός;

-[Κύριος Αφεντάκης] Να σας πω. Η μέθοδος γεωγραφικού προσδιορισμού της πηγής μιας ισχυρής δόνησης βασίζεται στην τοπογραφική αρχή τριγωνισμού του Αρχιμήδη. Τα πράγματα όμως δεν είναι απλά, καθώς το μέσο μετάδοσης δεν είναι ομοιογενές: Τα πετρώματα του εδάφους και η σύσταση του υπεδάφους είναι παράγοντες που διαφοροποιούν τον χρόνο άφιξης του ηχητικού σήματος, οπότε πολύπλοκοι υπολογισμοί απαιτούνται για έναν ακριβή εντοπισμό.

-[Δημοσιογράφος] Κυρία Σβώλου, γνωρίζουμε όλοι ότι ασχολείστε με τα Ηλεκτρικά Προσεισμικά Κύματα. Μιλήστε μας γι αυτά, όσο γίνεται πιο απλά σας παρακαλώ.

-[Κυρία Σβώλου] Πολύ ευχαρίστως. Από λίγες ώρες ως και μερικούς μήνες πριν το σεισμό αναδύονται ηλεκτρικά σήματα που συνδέονται με τη γένεσή του. Οι συχνότητες των ηλεκτρικών αυτών διαταραχών είναι πολύ χαμηλές, κάτω των 10Hz. Καθώς όμως κάθε μεταβολή ηλεκτρικού πεδίου προκαλεί μεταβολή του αντίστοιχου μαγνητικού πεδίου, μετράται ενίοτε και η μαγνητική συνιστώσα που οφείλεται στην ηλεκτρική μεταβολή. Επικρατούν τέσσερις διαφορετικοί μηχανισμοί που ερμηνεύουν την εμφάνιση των ηλεκτρικών προσεισμικών διαταραχών: Το πιεζοηλεκτρικό φαινόμενο, η στρέψη διπόλων στους κρυστάλλους, η μετανάστευση οπών υπεροξειδίου σε ορυκτά και το ηλεκτροκινητικό φαινόμενο. Να μην σας κουράζω με λεπτομέρειες, αρκεί να σας πω ότι πολλές χώρες, όπως το Μεξικό, η Ιαπωνία, η Ινδονησία, η Αρμενία, η Ρωσία και η Ιταλία διενεργούν έρευνες στο πεδίο αυτό. Πρωτοπόρος είναι και η Ελλάδα με το σύστημα ΒΑΝ.

-[Δημοσιογράφος] Οι νεότεροι τηλεθεατές μας ίσως να μη γνωρίζουν τι εννοούμε όταν λέμε μέθοδος ΒΑΝ. Το όνομα ΒΑΝ είναι ακρωνύμιο που σχηματίζεται από τα αρχικά των ονομάτων των τριών Ελλήνων επιστημόνων Παναγιώτης Βαρώτσος, Καίσαρ Αλεξόπουλος και Κωνσταντίνος Νομικός.

-[Κυρία Σβώλου] Πολύ σωστά. Τα σεισμικά ηλεκτρικά σήματα ανιχνεύονται από σταθμούς οι οποίοι αποτελούνται από ηλεκτρόδια βυθισμένα στη γη, ενισχυτές και φίλτρα, μεταδίδονται τηλεμετρικά μέσω τηλεφωνικών γραμμών και καταγράφονται στην έδρα της ομάδας ΒΑΝ, στη Γλυφάδα Αττικής. Με γνώση των πετρωμάτων, της έντασης των ηλεκτρικών σημάτων και κυρίως της επιλεκτικότητας των σταθμών μπορεί να εκτιμηθεί η περιοχή, ο χρόνος και το μέγεθος ενός επερχόμενου σεισμού.

-[Δημοσιογράφος] Από τη δεκαετία του 90 που έγιναν οι πρώτες ανακαλύψεις της ομάδας ΒΑΝ μέχρι σήμερα υπάρχει κάποια εξέλιξη της θεωρίας;

-[Κυρία Σβώλου] Φυσικά. Κατά την τελευταία δεκαετία η ομάδα ΒΑΝ προσπαθεί να βελτιώσει την χρονική ακρίβεια των προβλέψεων, ορίζοντας την παράμετρο του "φυσικού χρόνου", δηλαδή τον χρονικό δείκτη εξέλιξης του φαινομένου από την εκπομπή σεισμικών ηλεκτρικών σημάτων μέχρι την εκδήλωση του σεισμικού φαινομένου. Τη ροή του φυσικού χρόνου καθορίζει η εξέλιξη της εντροπίας σε ένα σύστημα το οποίο διερευνάται με όρους πολυπλοκότητας. Ο χρόνος στον οποίο γίνονται οι αναλύσεις παύει να είναι γραμμικός και μετασχηματίζεται ακολουθώντας την εξέλιξη της οργάνωσης του συστήματος, αφού πριν έχει γίνει επεξεργασία εξομάλυνσης. Η ανάλυση στο πεδίο του φυσικού χρόνου εκτιμάται ότι βοηθά στον εντοπισμό των ηλεκτρικών προσεισμικών κυμάτων ακόμη και σε πολύ υψηλά επίπεδα θορύβου όπου υπάρχει μεγάλη απώλεια πληροφορίας στις καταγραφές και στη συνέχεια, παρακολουθώντας την εξέλιξη της οργάνωσης της σεισμικότητας, δίνει το χρόνο που το σύστημα έχει περάσει σε κρίσιμη φάση και επιταχύνεται προς το σεισμό. Από τη στιγμή της μετάβασης στην κρίσιμη φάση ο σεισμός αναμένεται σε χρόνο από μερικές ώρες ως και λίγες ημέρες.

-[Δημοσιογράφος] Πολύ ενδιαφέρον. Επιτρέψτε μου να υποστηρίξω ότι δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η μέθοδος ΒΑΝ έχει υιοθετηθεί για την μελέτη σεισμών και σεισμικών φαινομένων σε μία κατ’ εξοχήν σεισμογενή χώρα, την Ιαπωνία. Κύριε Ισαάκ, ας έρθουμε σ’ εσάς. Πείτε μας, η τεχνολογική εξέλιξη έχει επιφέρει αλλαγές και βελτιώσεις στην πρόγνωση σεισμών και τελικά «υπόσχεται» καλύτερες δυνατότητες πρόγνωσης για το μέλλον;

-[Κύριος Ισαάκ] Δεν θα απαντήσω θετικά ή αρνητικά στο ερώτημά σας, θα καταθέσω μόνο τις τελευταίες εξελίξεις της σεισμολογίας με αξιοποίηση πληροφοριών μέσω δορυφόρων. Συγκεκριμένα αποτυπώνεται η βύθιση ή η ανύψωση του εδάφους μέσω δορυφόρου και τα δεδομένα χρησιμοποιούνται για συσχέτιση με τους σεισμούς που προκαλούν τις ανατάξεις στις περιοχές γύρω από τα ρήγματα. Χρησιμοποιώντας συνδυασμούς συχνομετρημένων εικόνων ερευνητική ομάδα Ελλήνων και Γάλλων επιστημόνων έκανε ανάλυση της παραμόρφωσης της επιφάνειας του εδάφους στην περίπτωση του διπλού σεισμού της Αθήνας του 1999. Τα σημεία των παραμορφώσεων ήταν η πρώτη ένδειξη πως δύο ρήγματα διεγέρθηκαν και ακολούθησαν δύο διαφορετικές θραύσεις. Η μέθοδος εφαρμόστηκε και στην περίπτωση του σεισμού της L'Aquila το 2009 και η Ελληνική ομάδα ήταν η πρώτη που συσχέτισε ποιοτικά και ποσοτικά το φαινόμενο με το σεισμό με χρήση πολύπλοκων εργαλείων ανάλυσης.

-[Δημοσιογράφος] Δηλαδή ο δορυφόρος μάς βοηθά στην πρόγνωση σεισμών;

-[Κύριος Ισαάκ] Κάπως έτσι, αν και ο κύκλος του δορυφόρου που χρησιμοποιείται είναι 29 ημέρες, επομένως οι εικόνες που προέρχονται από συγκεκριμένο δορυφόρο δεν καταγράφονται ακόμη αρκετά πυκνά σε σχέση με την ανάγκη παρακολούθησης που έχει η βραχεία πρόγνωση.

-[Δημοσιογράφος] Σας ευχαριστώ πολύ. Ακολουθεί το Ντοκιμαντέρ «Σεισμοί και Ηφαίστεια». Καλό σας βράδυ.